738
Хүндэтэ нүхэд!
Урдахи дугаарта дурадхаһан хөөрэлдөөнэй үргэлжэлэл - та олоной анхаралда.
Sodnom Sooko:
- Сэтгэх - сэтгүүл- сэтгүүлч.
Баир Балданов:
- Сайн байна, хүндэтэ нүхэд! Нюур шарайгаа нюуһан Саша Зажоров гэжэ хүнэй сухалдан һагад бэшэһые уншажа, өөртэнь харюусаашье һаа, танай һонорто дахин бэшэхэ гэжэ бодобоб. Хурдан, хурса дүүхэй Сарюна Эрдынеева арсалдаа бэшэ, зүб тээшэнь зүбшэн хэлсэлгэ үүсхэнэ гэжэ тоолоноб. Саша Зажоровой дурдаһан үгэнүүдые (сэтгүүлшэн, зайн гал, дамжуулга, амаршалга) хэлэхэ, хэрэглэхыень арад зонииемнай хэн хэзээ хара хүсөөр баалаа һэм? Хэр угһаа хойшо тиигээд лэ хэлэгдэнэ ха юм. Нэрлэгдэһэн үгэнүүд өөрын онсо удхатайгаар буряад хэлэндэмнай хэрэглэгдэнэ ха юм.
Сахилгаан - молния (в прямом смысле - как природное явление, в переносном смысле - оперативная информация, очень быстро), нэбтэрүүлгэ - внедрение, мэндэшэлгэ – приветствие при встрече (мэндэшэлхэ - здороваться).
Харин «сэтгүүл» гэжэ үгэ буряад маягаар «сэдхүүл» гээд хэлэгдэхэ, бэшэгдэхэдээ зүб. Энээниие гэршэлһэн, баталһан баримтань Лубсан Доржиевич Шагдаровай суглуулжа согсолһон толи дотор тодорхойлогдонхой байна ха юм.
Өөрын маягтайгаар хүгжэһэн түрэл хэлэмнай заал һаа эхэ монгол хэлэтэеэ хамагаараа адли байха ёһогүй. Хара хүсөөр, хараал, хэрүүлэй аргааршье адли болгохогүйбди.
Эрдэни Дагбаев:
- Тон зүб даа... Аха захаараа, мэдэхэ мэдэсээрээ үрэ дүн гаргажа тааруулбат. Буряад хэлэн заатагүй бүхыгөөрөө монгол хэлэтэй яг адли байха ёhогүй. Өөрын онсо маягтай, баян түүхэтэй, уянга аялгатай манай хэлэн бэшэг дүримтэй гээшэнь тон эли, зүб!
Саша Зажоров:
- Баир Балданов. Когда пишете «Сахилгаан как природное явление», то у Вас поверхностное понятие. Слово «сахилгаан» - это глагол, означает получение огня, искры, а также электричества. Это понятие из физики.
Баир Балданов:
- Саша Зажоров, битнай буряад хэлэ бэшэг дээдэ һургуулида үзэһэн мэргэжэлтэмби. Хэлэлгын хубинуудые яһала һайн үзөөл һэм. Теэд эрдэмтэ багшанарни сахилгаан гэжэ юумэнэй нэрын үйлэ үгэ байһые яажа манда хэлээгүй байгаа гээшэб?! Али сагай хубилхада, юумэнэй нэрэнүүд глагол болодог болошоо гү?
Саша Зажоров:
- Баир Балданов. Жэшээнь, хүнэй хэтынгээ сахюур шулуунhаа гал сахиха үйлэ сахилгаан гээшэ.
Баир Балданов:
- Саша Зажоров, сахиха (юу хэхэ? яаха?) - үйлэ үгэ (глагол обозначает действие предмета), сахилгаан (юун?) - юумэнэй нэрэ (имя существительное, обозначает предмет).
Саша Зажоров:
- Баир Балданов. Сахилгаан гээшэмнай заримдаа үйлэ үгэhөө абтаhан юумэнэй нэрэ, заримдаа олоной тоогой үйлэ үгэл даа. Тиибэ яабашье, сахиха гээшэтнай хүнэй хэжэ байhан үйлэ, харин сахилгаан гээшэтнай хүнэй хэтэ сахижа байхада гү, али тэнгэридэ аадар борооной үедэ зосоохи электронуудайнгаа эршэ хүсөөр тон ехэ илгаатай үүлэнүүдэй хоорондоо гү, али газарта дүтэ болоходо үзэгдэдэг үзэгдэл гээшэл даа. Тиимэhээ тэрэ сахилгаан гээшэмнай физикын ёhоор нэгэ үүлэнhээ нүгөө үүлэн хүрэтэр гү, али газар хүрэтэр айхабтар ехэ эршэ хүсэтэй электронуудай (электричествын) хиидэн ошохо богони забhарта агаарай айхабтар халахада харагдадаг байгаалиин үзэгдэл болоно. Та буряад хэлэ дээдэ hургуулида үзэhэн байнат, битнай Улаан-Үдын ород hургуулида, Казань хотодо ород дээдэ hургуулида hураа hэм даа. Тиимэhээ минии хэлэhэн юумэн танайхиhаа зүб гэхэ аргамни үгы. Миин лэ hанаhанаа хэлэнэб.
Баир Балданов:
- Саша Зажоров, сахилгаан - молния (природное явление). Энэ удхаараа байгаалиин үзэгдэл гэжэ бэшэхэдэмни, та намайе ойлгоогүй байба гээшэ гүт? Жэшээнь: сахилгаан сахилзаад, тэнгэри нэрьебэ.
Ород һургуулида һураһаншье һаа, хариин дайдада дээдын эрдэм шудалһаншье һаа, түрэл хэлэеэ эрхим бэрхээр мэдэдэг байһанаа харуулбат! Буряад хүн бүхэнэй танда адляар үндэһэн хэлэеэ мэдэдэг һаа, түрэл арадаймнай юртэмсэ тад ондоо байха байгаа гэжэ бодогдоно!
Саша Зажоров:
- Баир Балданов, үнэхөөрөөшье тэнгэриин сахилгаан танай хэлэгшээр байгаалиин үзэгдэл гээшэл даа. Харин би инженер хүн хадаа өөрынхеэрээ бодоод, үзэгдэжэ, харагдажа байдаг юумээрнь бэшэ, харин үүлэдэй зосоохи харагдадаггүй юумээрнь бодомжолно хаб даа. Бодолнуудаймнай хараа шэглэл илгаатай байшоо. Намда харюу бэшэhэндэтнай hайн даа. Баяртай.
Намжилма Нанзатовна:
- Саша Зажоров, хэтэ сахюур сохиходо, гал гарадаг гэжэ би дуулаһан байнаб. Зайн гал гэхэдээ, электричествын һая бии болоходо, столбнуудые татаад, зайн гал ерэдэг байгаа. Буряадаар тон зүб. Хараһанаа анхан нэгэ буряад хэлээл даа.
Цырен-Ханда Дарибазарова
- «Сэдьхэл» гэжэ үгэhөө гарабашье, «д» үзэг «х» хашалганай урда бүдэхи болоод, «сэтхүүлшэн» гэхээр байбашье, «сэдхүүлшэн» зохид шэнги, Сарюна Эрдынеева зүб, hонин асуудал табяа.
Цырегма Сампилова
- Зүб даа, иимэшүүл үгэнүүдые зүбшэлсэхэл хэрэгтэй, хэрэлдэнгүй.
Иннокентий Сотников:
- Эдэ асуудалнууд гарахадаа, нэгэл шалтагаанһаа болоно. Монгол бэшэгээрээ бэшэхэеэ болижо, иигээд мухар байдалда ороод байнабди. Үнэн дээрээ монгол бэшэгтэ сэдхил гээд бэшэдэг. «Д» үзэг дабхар ородог. «Т» үзэг дабхарлажа ородоггүй. Тиимэһээ бидэ буряадууд «сэдьхэл» гэжэ кириллээр зүб бэшэнэбди. Харин халха монголшууд энэ монгол бэшэлгын дүрим эбдээд, «сэтгэл» гэжэ бэшэнэ. Тиимэһээ «сэтгүүлшэн» бэшэ, «сэдхүүлшэн» зүб болоно. Алишье талаар абаад үзэхэдэ, минии хайратай буряадууд, монгол бэшэгээ һэргээел даа хурданаар. Тиигэбэл бидэ бүгэдэ буряад сэдьхэлтэй үлэхэбди. Бурхан шажамнайшье хурдан дэлгэрхэл.
Николай Бадмаринчинов:
- Намжалма Нанзатовна, Иннокентий Сотников, Цырен-Ханда Дарибазарова гэгшэдэй бэшэhээр, сэдхүүл ба сэдхүүлшэн гэбэл, зүб. Тииhээ тиитэрээ Лубсан Шагдаровай толи соо тиигэжэ бэшээтэй гэнэ ха юм.
Заал hаа халха монголые дагажа, сэтгүүл гэжэ бэшэхэнь буруу. Иигэжэ дагаха болоо hаа, сэдьхэл бэшэ - сэтгэл, одхон бэшэ - отгон гэхэшэлэн бэшэхэ ушартай болохобди. Үдхэн гэжэ үгые халхаар бэшээд туршагты даа, бүри hонин үгэ гаража ерэхэ.
Һүүлдэ хэлэгдэхэ үгэ
Эбгүймнай эндэһээ гаража ерэнэ. Тиибэшье зүрилдэ зүрилдэһөөр зүб тээшээ харахабди гээд найданаб. «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай һүү- лэй эдэ нэбтэрүүлгэнүү- дые Буряадаймнай бүхы сэдхүүлшэд хэрэглэнэ гэхын аргагүй. Буряадай гүрэнэй телевидениин һонин мэдээнүүдые шагнахада, урданайхяараа “Буряад Республикын” болон “Россиин Федера- циин” гэһээр зандаа. Энэ асуудал саашадаа бодхоо- хо тухай бодоноб.
Ранее
