​​Барилдаашадай бар хүсэ сэгнэһэн «Вaikal Оpen»

Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов Александр Богомоевто шан барюулна

Үнгэрһэн долоон хоногой эсэстэ Буряад Уласта ба­рилдаагаар уласхоорондын мүрысөөн болоһон бай­на. Эндэ хибэсэй эзэд найман медаль абажа шадаа. Александр Богомоев, Евгений Жербаев, Даша Шарасте­панов, Арсалан Будажапов болон Вероника Чумикова гэг­шэд олон тоото харагшадаа илалта туйлажа баярлуулаа.

“Байкал-опен” гэжэ анха түрүүшынхиеэ нэрлэгдэһэн энэ мүрысөөн 1996 онһоо эхиеэ абана. Тиихэ­дэ эдиршүүл анха түрүүшынхиеэ Буряад Уласай Толгойлогшын шанда хүртэхэеэ эрмэлзээ бэлэй. Удангүй иимэ тулалдаануудта ехэшүүл оролсожо, хари гүрэнэй айлшад ерэжэ эхи­лээ һэн. Тиигэжэ 2004 ондо уласхоорондын гэжэ нэр­лэгдээ. Һүүлэй хэдэн жэлдэ Буряадта тон үсөөн барил­даашад ерэдэг болоод бай­гаа. Хоёр жэлэй саада тээ мүрысөө эмхидхэгшэд бүри һонирхолтой болгохо орол­долго гаргаа.

Мүнөө жэлэй мүрысөөндэ 264 тамиршан хабаадаа. Мон­голой, Хитадай, Солонгосой, Кыргызстанай, Казахстанай, Турциин, Азербайджанай, Ар­мениин, Украинын, Венгри­ин, Македониин, Белорусси­ин, Румыниин, Доминиканай айлшад Улаан-Үдэ ерээ. Үшөө тиихэдэ Ородой 11 можо, хи­заарнуудай тамиршад хибэс дээрэ гараһан байна.

Тус мүрысөөндэ эрэшүүл 10 шэгнүүртэ, эхэнэрнүүд 6 шэгнүүртэ оролсобо гээшэ. Буряадай спортдо ду­ратайшуул иимэ шанга ту­лалдаануудта эхэнэрнүүдые хараагүй байгаа. Ородой барилдааша басагад тии­мэ олон мүрысөөнүүдтэ хабааданагүй. Тиимэһээ “Байкал-опен” гэжэ шэнэ­эр нэрлэгдэһэн хэмжээндэ эхэнэрнүүдые барилдуулха гэһэн шиидхэбэри абтаа һэн. Ородойнгоо тамирша баса­гадые дэлхэйдэ түрүүлдэг Ази түбиин гүрэнүүдэй ба­рилдаашадтай уулзахадань, хаража үзэхэ, алдуу эндүүень заһаха гэһэн гол хараа бодол табигдаа.

Баярай һайхан үгэнүүд

ФСК-да болоһон мүрысөөн гурбан хибэс дээрэ үнгэргэгдөө. Харагшадай урда гурбан томо экран табиг­дажа, барилдаан томоор ха­руулагдажа байгаа. Нээлгын баяр ёһолол, финальна уул­залганууд үнэхөөрөө баруун зүгэй гүрэнүүдтэ табигдадаг шоу мэтээр харагдаа.

Нээлгын баяр ёһололой үедэ амаршалгын һайхан үгэнүүдые Буряад Уласай За­сагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо Вячеслав Цыбик­жапов болон Арадай Хура­лай Түрүүлэгшэ Владимир Павлов гэгшэд хэлээ. Тэдэ­нэй тэмдэглэһээр, Буряад­та барилдаан ехэ үндэрөөр сэгнэгдэдэг гээшэ. Тиимэһээ барилдаанай мүрысөөнүүд арад зоной дунда ехэ алдар­тай, һонирхолыень гансата татадаг гээшэ.

Улаан-Үдэ айлшаар бууһан боксоор дэлхэйн чем­пион Руслан Проводников, барилдаагаар Олимпиин на­адануудай хоёр дахин абарга Арсен Фадзаев сугларагша­дые амаршалаа.

Уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ барилдаанай бүхэдэлхэйн нэгэдэл (UWW) заал һаа өөрын түлөөлэгшые эльгээдэг. Энэ удаа тус уял­га Болгари гүрэнэй Милен Марков дүүргээ.

- Танай һайхан нютагта би хоёрдохиёо ерэнэб. 2008 ондо би иишээ техническэ түлөөлэгшөөр эльгээгдээ һэм. Харахадамни, Улаан- Үдэ хүгжэжэ байна, олон һайхан байшанууд бодхо­огдожо, нюдэ баярлуулна. Энэшье томо зал намда ехэ һайшаагдана. Буряад орондо Европын болон дэлхэйн чем­пионат үнгэргэхөөр болоо. Энээниие бүхэдэлхэйн барилдаанайнгаа федерациин хүтэлбэрилэгшэдтэ дуулга­хаб, - гэжэ Милен Марковай хэлэхэдэ, сугларагшад шан­гаар альгаа ташаа.

Суутай хабаадагшад

Мүрысөөндэ мэдээжэ тамиршад олоороо сугла­раа. 1988 оной Олимпиин наадануудай абарга Хан Мён У Урда Солонгосой та­миршадые Улаан-Үдэ абаад ерээ. 2004 оной Олимпи­ин наадануудай абарга Ван Сюй Хитадһаа Буряадта буугаа. Энэ мүрысөөндэ тэрэ шүүгшээр хүдэлөө.

Хабаадагшадай дунда баһа олон мэдээжэ тамир­шадай хабаадаһаниинь һайшаалтай. Турци гүрэниие түлөөлһэн Эрдоган Чингис­хан гээшые онсо тэмдэглэ­хээр. Энэмнай хадаа Тыва­гай мэдээжэ барилдаашан Опан Сат болоно гээшэ. Иран болон Турци гүрэнүүдые түлөөлхын түлөө заал һаа тамиршад ондоо нэрэ обог абадаг юм. Опан Сат Евро­подо гурба дахин чемпион болоһон намтартай.

Монголой командын бүридэлдэ баһал олон мэдээжэ тамиршад ерээ. Гурба дахин дэлхэйн чемпионадуудта шангай һуури эзэлһэн Очир­бат Бурмаа гээшые онсолмо­ор. Мүн тиихэдэ манай үшөө табан хүршэнэр дэлхэйн чемпионадуудта шангай һууринуудые эзэлһэн байна бшуу.

Буряадай командын бүридэлдэ эгээл суутай та­миршан гэбэл, Александр Богомоев болоно. Тэрэ гурба дахин Ородой чемпи­он юм. Европын түрүүшын наадануудта I һуури эзэлһэн талаантай гээд һануулая.

Эхэнэрнүүдэй тулалдаан

6 шэгнүүртэ 69 тамир­шан хибэс дээрэ гараа. Хоёр һара урдахана Улаан-Үдэдэ болоһон Ородой чемпионад­та 10 шэгнүүр байгаа бэлэй гэжэ олон хүнүүд һанана ёһотой. Тиихэдэ Олимпи­ин наадануудые дууряан, 6 шэгнүүртэ барилдаа ха юм.

Буряадай түрүү тамир­шад мүрысөөндэ хабаадаагүй. Стальвира Оршуш, Ирина Ологонова болон бусад эмнэлгэ гаража бай­на гэжэ мэдүүлхэ хэрэгтэй. Буряадһаа оройдоол хэдэн басагад мүрысөөндэ орол­соо. Тэдэнэй шангай һуури эзэлээгүйдэнь харамтай.

Анна Щербаковагай 2019 ондо хэды һайн дүн харуулхадань, Ородой су­глуулагдамал командын һоригшод тэрээндэ анха­ралаа хандуулнагүй. Иван Ярыгинай уласхоорондын мүрысөөндэ, Ородой чем­пионадта II һуури эзэлһэн Анна нютагайнгаа харагша­дай урда һайн барилдаа ха­руулха бэзэ гэжэ найдагдаа. Мүн тиихэдэ Ородойшье түлөөлэгшэд анхарха байгаа бшуу. Теэд түрүүшын уулзал­гада тэрэ дэлхэйн чемпио­надта III һуури эзэлһэн Мон­голой тамиршан БатзоригШовдорто шүүгдэшоо.

Ульяна Тукуренова энэжэл һайнаар барилданагүй.Ородой чемпионадта азаталаан тудажа, тэрэ хүрэлмедальда хүртэһэн байна. Харин Европын чемпионадта ошожо, бирагүйдөөд ерээ һэн. Улаан-Үдын хибэс дээрэ дахинаа Ульяна булигдаба. III һуури эзэлхын түлөө уулзалгада тэрэ 8:2 гэһэн тоотойгоор илажа ябаад, барилдаанай һүүл багта Монголой тамиршанда шүүгдэшоо.

Чуваш угтай басаган Вероника Чумикова һүүлэй хэдэн жэлдэ Буряадай түлөө барилдана. Тэрэ оройдоол хоёрдохиёо Улаан-Үдэ ерээ гээшэ. Ородой чемпионадта мүнгэн медаль абаа һэн. Харин мүнөө чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртөө. Монголой тамиршан Болдсайхан Хонгорзул гээшые Вероника Чумикова шүүгээ.

Бусад 5 шэгнүүртэ ганса Монголой эхэнэрнүүд эрхимлээ. Эдэ хэд бэ гэбэл, Очирбат Насанбурмаа, Цогт-Очир Намунцэцэг, Очирбат Бурмаа, Эрдэнэчимэг Сумья болон Үлзысайхан Пүрэвсүрэн гэгшэд болоно.

Даша Шарастепанов болон Арсалан Будажаповай амжалтанууд

65 килограмм хүрэтэр шэгнүүртэ эгээл олон хабаадагшад суглараа. Аяар 34 тамиршан сооһоо Буряадай тамиршан Даша Шарастепанов түрүүлжэ гараһан байна. Түрүүшын уулзалгада тэрэ Эрдоган Чингисхаантай уулзажа, мэдээжэ тамиршанай нюрга шоройдуулжа шадаа. Удаадахи уулзалгануудтаа һайн барилдаа харуулжа, олон тоото сугларагшадые баярлуулаа. Кыргызстанай Нургази Абуржаков, Эрхүү хотын Антон Евдокимов болон Красноярскын Руслан Жендаев гэгшэдые шүүжэ, финалда ороо. Түрүү һуури эзэлхын түлөө уулзалга болоогүй. Шалтагаан хадаа, Тывагай Саяын Казырык хүлөө гэмтээгээ.

Даша Шарастепанов илалта туйлаа

74 килограмм хүрэтэр шэгнүүртэ Арсалан Будажапов I һуури эзэлээ. Буряадай Тумэн Эрхитуев, Монголой Гантулга, Саха-Яхадай Герман Устинов болон Надирбег Хизриев гэгшэдые шүүһэн байна. Арсаланай хэлэһээр, эгээл хүндэ уулзалга финалай үедэ болоо. Барилдаанай түгэсэтэр оройдоол 30 секунда үлөөд байтар, Арсалан Будажапов хоёр балл абажа, алтан медальда хүртөө. Надирбег Хизриев оюутадайдунда дэлхэйн чемпион юм.

Арсалан Будажапов (зүүн гарһаа)

Евгений Жербаевта эжынь тулгалаа

70 килограмм хүрэтэр шэгнүүртэ Евгений Жербаев дүрбэдэхи жэлээ түрүүлжэ гараа. Энэ удаа тэрэ дүрбэн ялас гэмэ уулзалгануудта эрхимлээ. Европын чемпион болоһон Мурад Нухкадиевые тэрэ финалда шүүгээ.

- Бүхы Буряадай харагшадта минии түлөө һанаагаа зобоһондонь баярые хүргэхэ байнаб. Харагшадай дунда эжымни һуугаа гэжэ мэдээгүйб. Юундэб гэхэдэ, намда хэлэнгүй, нютагһаа Улаан-Үдэ ерэшэһэн байгаа, - гэжэ Евгений хэлэнэ.

Мүрысөөнэй эрхим барилдаашан

61 килограмм хүрэтэр шэгнүүртэ ээлжээтэ амжалтаяа Александр Богомоев туйлаһан байна. Казахстанай Владимир Кудрин, Монголой Бямбадорж Хаш-Эрдэнэ, Армениин Роберт Манасян болон Саха-Яхадай Нюургун Александров гэгшэдые Буряадай тамиршан илажа гараа. Һүүлшын уулзалгада дэлхэйн чемпионадта III һуури эзэлһэн Монголой тамиршан Түмэнбэлиг Түвшинтулга гээшые шүүгээ.

Мүрысөөнэй үедэ Александр Богомоев тон һайн барилдаа харуулаагүй гээд һанагдана. Тэрэ ехэ болгоомжотойгоор тулалдаһан байна. Юундэб гэхэдэ, һүүлэй хоёр жэлдэ тэрэ бэеэ эмшэлүүлнэ, мүрысөөнүүдтэ үсөө хабаадаһан байна. 2019 ондо ганса Улаан-Баатарта хибэс дээрэ гараа.

Богомоевой өөрынь хэлэһээр, 2019 оной Ородой чемпионадта хабаадахаяа тэрэ бэлэдхэл хэжэ эхилэнхэй. Июль һарын эхиндэ Сочи хотодо тэрэ мүрысөөндэ оролсохо хүсэлтэй.

Тулалдаануудай удаа Александр Богомоев «Эрхим барилдаашан» гэжэ нэрлэгдээ. Тиигэжэ Ородой барилдаанай федерациин үгэһэн 100 мянган түхэриг шанда хүртөө. Хажуугаарнь тэрэ өөрын шэгнүүртэ шүүһэнэйнгээ түлөө 90 мянган түхэригөөр шагнагдаа.

Гурба дахин гурбадахи

Буряадай барилдаашад үшөө гурбан медаль абаһан байна. Шангай III һуурида Тамир Гармаев, Александр Цоктоев болон Очир Доржиев гэгшэд гараа.

Хитадһаа ерэһэн дэлхэйн чемпионадай II һуури эзэлэгшэ Денг Жювэй ба Линь Джушень гэгшэд өөрын шэгнүүртэ чемпионууд боложо тодороо. Кемерово хотын Дмитрий Екименко, Красноярскын Семён Коломийцев, Хойто Осети-Аланиин Радик Валиев, Тыва Уласай Дондук-оол Хуреш оол гэгшэд түрүү һуури эзэлээ.

Үндэр хэмжээндэ үнгэрөө

Ласко Дровак, Венгриин һоригшо:

- Энэ мүрысөөндэ анха түрүүшынхиеэ ерээбди. Манай гурбан барилдаашад бултадаа залуу юм. 20-22 наһатайнууд. Улаан-Үдэдэ бидэ нэгэ хүрэл медальда хүртэһэндөө угаа баяртайбди. Италиин Сасари хотодо үнгэргэгдэхэ уласхоорондын рейтинг тоололготой мүрысөөндэ сэхэ эндэһээ ябахамнай.

Ван Сюй, 2004 оной олимпиин абарга:

- Ехэ һонирхолтой мүрысөөн болоно. Олон шанга барилдаашад ерэнхэй, бүхэдэлхэйн хэмжээнэй барилдаан боложо байна гээд һанагдана. Манай Хитадай басагадай ерээгүйнь харамтай. Түрүү тамиршаднай Италиин Сасари хотодо болохо мүрысөөндэ хабаадахаяа Махачкала хотодо бэлэдхэл эдэ үдэрнүүдтэ гарана.

Монголой барилдааша басагад һайн дүнгүүдые харуулаа. Тэдэ ехэ хүсэтэй байна.Харахада, тэдэ үсөөн приёмуудые хэнэ. Гансал хүсэндөөнайданги.Буряадта түрүүшынхиеэ ерээд, бүхы юумээр һонирхожо байнаб. Томо гэгшын толгой түб талмайда харааб. Мүн амтатай бууза һайшаажа эдеэб.

Александр Борзунов, Ородой суглуулагдамал командын ахамад һоригшо:

- Энэ мүрысөөндэ эхэнэрнүүдэй барилдаа оруулхадаа,суглуулагдамал командынгаа гэшүүдые мүнөө сагта хэрбарилдажа байнаб гэжэ нэн түрүүн хараха һанаатай байгаабди. Бүхы гурбан үдэртэ хибэсһээ һалангүй шэнжэлээбди.

Любовь Овчаровагай II һуури эзэлһэндэнь баяртайбди. Тэрэнэй хэды шүүгдээшье һаань, үндэр сэгнэлтэ табиха байнабди. Юундэб гэхэдэ, энэ басаган урзанда хүлөөгэмтээгээд, гэртээ һуугаа.

Вероника Чумикова олимпиин шэгнүүртэ яагаад барилдагша ааб гэжэ хараабди. Яһала һайнаар барилдажа,маанадаа баярлуулаа.

Ульяна Тукуренова Европын чемпионадта шангайһуури эзэлхэ байгаал даа. Теэд шадаагүй. Мүнөөдэр барилдаанай түгэсхэлдэ шүүгдэшоо. Ульянада бидэ бултанайданабди. Иимэ алдуу эндүү хэхэеэ болихо бэзэ.

Денис СЛЕПЦОВОЙ ба авторай гэрэл зурагууд