864
Жэгүүртэнэй баатаршалга
Агууехэ Эсэгын дайнай үедэ мүнөөнэйхи шэнги түрүү технологинууд хүгжөөгүй байһаниинь мэдээжэ. Тиимэһээ бэе бэедээ шухала мэдээсэлнүүдые дамжуулхын тулада гулабхаануудые хэрэглэдэг байһан. Дайнай жэлнүүд соо жэгүүртэнэй хүсөөр 15 мянган бэшэгүүд хүргэгдэһэн гэжэ тоологдоно. Гадна шубуудые тусхай аргаар һургажа, тагнуулшаншье болгодог байһан ха. Үбсүүндэнь жэжэхэн фотоаппарадуудые бүхэлөөд, дайсанай тала руу табижа, зурагуудые буулгуулдаг һэн. Иимэ юрэ буса аргаар немецүүдэй тоо элирүүлдэг, буу зэбсэг тухайнь сэнтэй мэдээсэл олодог байгаа. Энээн тухайнь мэдэһэн Гитлер бүхы гулабхаануудые хюдаха тухай зарлиг үгэһэн юм. Тиигэжэ мэргэн буудагшадынь шубуу агнаха ажалтай болохоһоо гадна, мяхаша харсагануудаар барюулдаг, гулабхаа тэжээдэг айлнуудаар ябажа, тэдэнииень хуряан абадаг байһан.
Үнэн гарбалаа тухайланшьегүй...
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ нацистнууд Польшын болон Советскэ Союзай дэбисхэр дээрэһээ “нордическа түхэлтэй” мянга мянгаад үхибүүдые нютаг руугаа абаашаһан юм. 2 һаратай нарай нялхануудһаа эхилээд, 6 наһатай болотор эдиршүүл “Киндер КЦ” гэһэн концлагерьта тушаагдажа, түхэл шарайнь наринаар шэнжэлэгдэдэг байгаа. Тааруу шэнжэтэйнүүдынь германизациин эхин шатын нүлөөдэ оруулагдажа, хуурмаг дансануудтай болодог байгаа. Немец нэрэ абажа, немецээр хэлэндэ ороһон хүүгэд үншэдэй гэртэ эльгээгдэдэг һэн. Тэндэһээ үхибүү үргэжэ абаһан олохон немец бүлэнүүд славян яһанай үритэй болоһоноо тухайлдагшьегүй һааб даа. Дайнай дүүрэһэн хойно тэдэ хүүгэдэй 3 хубинь нютагаа бусаагдаһан гэжэ тоологдоно. Харин үлэгшэ 97 хубинь өөһэдыгөө немец зон лэ гээшэбди гэжэ бодоһон зандаа үтэлөө юм аабза. Тиигэжэ үри һадаһадыньшье үнэн гарбалаа хэзээшье мэдэхэгүй болоно ха юм даа.
Тракторһаа – танк
Одессэ хотодо сэрэгэй хуягта техникын дуталдаһан ушарһаа гэнжэтэ тракторнуудые танк болгохо арга зохёогдоһон байдаг. СТЗ-5 түхэлэй трактор үндэһэн дээрэ бүтээгдэһэн тэдэ танкнуудай хуягай орондо хоёр түмэр тэбхээлжэнэй дунда модон хабтагайнуудые тааруулжа хээ һэн ха. Эбдэрһэн Т-26 түхэлэй танкнуудай башнинуудые тааруулан табиһыень тракторнуудынь урбалдажа эхилээ – башнинуудынь дан лэ хүндэ байшоо бшуу. Тиимэһээ ДТ 7,62 миллиметрэй хоёр пулемёт тодхохо гэжэ зохёогшодынь шиидэһэн байгаа. Зарим мэдээгээр бүхыдөө 70-аад иимэ “танкнууд” бүтээгдээ һэн ха. Байлдаанай үедэ нилээд һайн туршалга гараһан эдэ тракторнуудай хуяг пулемёдой һомон даадаггүй байгаа, харин пушка соо буудадаг һааб даа. 1941 оной сентябриин 20-ой һүни Одессэ эзэлхэ гэжэ ябаһан Румыниин сэрэгшэд таршаганаһан гэнжэтэ мөөртэй 20 трактор-танкнуудые хараад: “Юуниинь гээшэб?” – гээд, зугадаһан түүхэтэй. Энэ ушарай һүүлээр үнөөхи сэрэгэй тракторнууд “НИ-1” (“На испуг” гэһэн холбуулалай түрүүшын үзэгүүдээр) нэрлэгдэһэн байна.
Эрэлхэг зоригто эрхимүүд
Өөрынгөө газар уһые фашис булимтарагшадһаа аршалха байлдаануудта оролсоһон мянга мянгаад совет эрхэтэд ёһотой баатарнууд байһанаа харуулһан. Үсөөн хэдэн хүнэйнь нэрэнүүдые дурдалтай: Дэлхэйн 2-дугаар дайнда хабаадажа, Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртэһэн эгээл наһатай хүн гэжэ Матвей Кузьмин тоологдоно. 1942 оной февралиин 14-дэ 83-тай энэ үбгэжөөлдэ немец сэрэгшэд хандажа, харгы харуулхыень гуйһан байна. Тиигэжэ тэрэ бүхэли һүниндөө буруу замаар дайсадые ябуулжа төөрюулһэн юм. Харин немецүүдые дахуулаад гарахынгаа урда аша хүбүүгээ совет сэрэгшэдтэ нюусаар ябуулжа, хаана угтажа байхыень заажа үгөө һэн ха. Тиин Кузьминай фашистнуудые ойһоо гаргахада, урдань 31-дэхи буудалгын бригадын 2-дохи батальон хүлеэжэ байһан юм. 250- яад гитлеровецүүдые хюдуулбалшье, Матвей Кузьмин өөрөө немец батальоной командирай һомонһоо наһа бараа һэн.
Советскэ Союзай Герой болоһон түрүүшын эхэнэр Зоя Анатольевна Космодемьянская юм. Тэрэ Баруун фронтын тагнуулай бүлгэмэй ажал ябуулгада хабаададаг байгаа. Эршэ хүсэн түгэлдэр энэ эхэнэр немецүүдэй гарһаа хосорхо үедөө үхэхэһөө айнгүй, Эхэ оронойнгоо түлөө эрэлхэг зориг гаргахыень совет зониие уряалһан байдаг.
Пулемётчик Яков Студенников 1943 оной июлиин 5-һаа 7 болотор Курск хото шадар шалгарһан. Поныри станциин оршондо болоһон байлдаанай үедэ гурбан удаа шархатабашье, пулемёдоо гарһаа табингүй буудажа, 300 гаран гитлеровецүүдые усадхаа. Ахамад сержант Я. Студенников эрэлхэг зориг, баатаршалга гаргаһанайнгаа түлөө Советскэ Союзай Герой болоо, Ленинэй орденоор болон “Алтан одон” медаляар шагнагдаа.
Залуу лётчик Алексей Маресьев байлдаанай үедэ хүлөө хүндөөр шархатаһан юм. Госпиталь хүрэхэ замдань шархань ехээр эдеэрлэжэ эхилээд, гал хабдар болошоһон ушарһаань эмшэд хүлынь отолхо баатай болоо һэн. Теэд үсэд нэтэрүү, зориг түгэс Алексей хүлгүй болоодшье, дайшалхы ниидэлгэнүүдээ үргэлжэлүүлжэ, дайсанай хэдэн олон самолёдуудые усадхаһан габьяатай.
Гэрэл зураг zen.yandex.ru
ЭНЭ СЭДЭБЭЭР УНШАГТЫ:
Автор: Цырен Найманов бэлдэбэ
