1010
«Урда түрэлдөө Ринчен Номтоев ябаһамби» ...
Уран зохёолшо М.Ж.Батоин «Буряад үнэндэ» богони болзороор хоёр удаа орожо хүдэлһэн. Хуушан «Үнэн» соо иимэ үзэгдэл болоһон юм.
Хори-гушан хүнэй багтадаг кабинедэй ута шэрээдэ, зоной тэг дундуур һуунхай ахатан һажад гээд абана, аман соогоо гүбэд-гүбэд гэнэ. Тиин түшэлгэдээ налайд гэжэ, хурхиран алдадаг болобо. Урдаһаань хараад һууһан би гарһаань татажа һэреэнэб.
Зургаа- долоо гү, иимэ үзэгдэлэй дабтагдаһанай удаа даргын хоолой дуулдашаба:
- Михаил Жалбуевич, юу хэнэт мүнөө?
Ахатан залд гээшье һаа, дээрээ ортонгүй харюусаад орхибо. Үглөөдэрынь намдаа ехэл һайниие хүргэжэ ерэбэ. «Биш намнуулшаха байгаа гүб даа, шимнил абарааш. Намтайш сугтаа Ринчен Номтоев намнуулшаха байгаа» – гэбэ.
- Би урда түрэлдөө гэгээрүүлшэ Номтоев ябаһанби, - гэбэ.
- ?
- Зурхайшад хэлээ гү?
- Үгы, зүнгөөрөө таагааб. Зүнгөөрөө хуу юумэ мэдээд ябадагби. Номтоевой буусада – Загарайн аймагай Дабаатын сабшалан соо ороол һаа, бүхы идея – бодолнуудни түрэшэдэг юм. Алдуу эндэ үгы. Лама санаартан лэ болоогүй хүн аабзаб, бэшээрнь хуу хүсэлдүүлжэ ябанаб. Зохёолой талаар холо ошооб. Номтоев энэдхэг, түбэд үльгэр онтохонуудые, һургаалта домогуудые оршуулдаг байгаа, би буряад үльгэрнүүдые зохёоноб.
- Замби түбиин эзэдые дуудажа уряад лэ бэшэдэг, ёһоорхон мистик гүбта даа...
Михаил Жалбуевич уралаа шомшорон татаад хэлэбэ:
- Амаргүй ашаан лэ даа, энэ зохёол бэшэхэ гээшэ. Мүнөө зүжэг бэшэнэб, Бурдрамын захилаар. Үглөөнэй 4- 5 сагта һэрихэтэйш сасуу толгой соом шууялдашаха юм. Балма героиням шашаг шаазгай хэлэтэй, Дугар һөөлдэнги бүдүүн хоолойтой, эдэнэй басаган хонгёо задарюун, шабгансань шалшаран дуутай. Илангаяа шабгансаһаань залхуурха гээшэм. Нэгэ мүһэн булта дарья табилдашахадань бүришье хашартай. Хэнэйнь юун гэһые ойлгохын аргагүй. «Байзыт үгы, бэшэжэ үрдинэгүйб» гээд, столоо шангаханаар наншажархихадам, номгоршодог юм. Хэлээ таһа хазаһандал.
- Һүрөөень хойшогүй даражархидаггүй юм гүт, стол тоншоод?
- Бараг даа. Тииһээр гуримтай болодог. Ши зүжэг бэшэхэм гэжэ бү зууралдаарай, бү зутараарай. Шүлэгүүдшни һайхан.
- Ондоо зүжэгшэ зохёолшодһоо геройнуудни дуугарна гэхыень дуулаагүйлби.
- Хэн нам шэнги бүхы юумэеэ тайлажа харуулха юм...
Нэгэ үедэ Михаил Жалбуевич хэдэн жэл Дабаатада байрлажа, зохёолнуудаа бэшээ һэн. Гансал литература шэнжэлэгшэд мүнөө болотор дээдын үнэн сэгнэлтэеэ зохёохы ажалдань үгэжэ бираагүй юм. Үсөөн ха юм даа, уран зохёол шэнжэлдэг мэргэжэлтэднай.
Батоин ахатанай шажан мүргэлэй талаар бэшэһэн зохёолнуудынь онсо удхатай. Ганса хубилгаан Рабжуур лама тухай бэшэхые зүрхэсэһэниинь хэды бэлэй. «Тамчын дасанһаа ерэһэн бэшэгүүд» гэһэн зураглалнуудыень оложо уншадаг һаа... «Буряад үнэндэ» гараа һэн.
Зэдын аймагта Дармаа хамбын бисалгалай газарта болоһон ушар. Хадын хормойдохи бишыхан гэрхэнэй урда талада зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ, лама санаартан М.Р.Чойбонов ном уншаба. Михаил ахатан уншалгын түгэсэхэ багаар стол дээрэхи аршаанһаа ама хүрэбэ. Гэнтэ балгаад байһан аршаанаа нам руу сэхэ турьян сэсэжэрхибэ.
- Яахадаа энэ Галя руу аршаан турьябаш? – гэбэ Дулгар Ринчиновна Доржиева.
- Юун би турьяха һэмбиб даа. Минии аман лэ ха юм. Дайдын эзэд минии амые хэрэглэн адислаа. Энэ сэнтэй аршаанаа бү аршасагаал даа. Өөрөө хатана бэзэ, - гэбэ.
Иимэл жэгтэйшье гэбэл жэгтэй, хубилгаан хүн байһан юм, хайрата Михаил Жалбуевич.
«Энэ хитадынь юундээ ерээб?»
Хэблэлэймнай байшан анхандаа нилээд томохон актова заалтай юм һэн. Юундэшьеб тэрэнээ усадхаад, олон кабинет болгон хубаажархёо һэн.
Баргажан голой нютаг эблэлэйхид тэрэ актова зал соомнай юугээшьеб хэлсэхэеэ сугларба. Дүрбэдэхи дабхарһаа, мэдээсэлэй таһагһаа сэлеэтэй сонхоороо харанабди. «Волгонууд» үрдилдэн ерээд зогсонод. Нэгэ иимэ «Волгоһоо» уран зохёолшо Николай Дамдинов гараба.
- Энэ хитад юугээ бэдэржэ ерэбэб? – гэбэ Бадма Тибочкиевич.
Хойноһоонь дуушан Саян Раднаев (Ян- Вен- Тун) гараад ерэбэ.
- Хоёрдохи хитадынь морилбо, – гэбэ Бадма ахай. Машинын урда үүдээр өөрынгөө дүүгэй, партиин обкомой таһагые даагша Доржи Цыремпиловэй гарахада, абяагаа зааханшье ондоо болгонгүй, нөөхил янзаараа ёгтолбо:
- Энэ хитадынь баһа юуштэ гээшэб?
Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА дурсан бэшэбэ.
Ранее
