Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 80 жэлэй ойдо

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүлэтэ жэлнүүдтэ «Буряад-Монголой үнэн» хэблэгдэгдэжэл байгаа. Ямарайшье сагта уран хурса үгөөрөө хүнүүдые дахуулха, далижуулха, урмашуулха, хүсэ шадал оруулха бэлиг шадабаритай уран зохёолшодой, юрыншье хүнүүдэй гуурһан дороһоо ирагуу бүтээлнүүд мүндэлжэ байгаа. 

Фашизмда – үхэл

Хюмһанайшье харын зэргэ юумэ үгэхэгүйбди

Хиирэһэн шунахай фашист нохосуудта!

Үргэн элдин талаһаа альганайшье зэргые үгэхэгүйбди,

Үер сэлгеэн мүрэнүүдһээ аягашье уһа уулгахагүйбди.

Хүхэ тэнгэри өөдэ шобхойһон

Хада хабсагайдаашье ойро дүтэ хүрүүлхэгүйбди.

Набша намаа, ой тайгадаашье оруулхагүйбди,

Нарата үдэр, һарата һүниеэшье үзүүлхэгүйбди!

Ирагуу дууша алтан гургалдайгаашье үгэхэгүйбди,

Илалтыемнай магтажа дуулаха хонгёо һайхан гургалдай.

Ая гангын арюун хангалта агаараарнай

Амилхаа горьдоһон үлэнхэ фашизмда үгэхэбди үхэлэйнь сохилто!

Хорото дайсан эри зэбсэгээ үзүүрлэжэ,

Хулуушандал адли харанхы үглөө добтолон оробол!

СССР, харин Дани гү, Бельги бэшэ, Грецишье бэшэл;

СССР – илагдашагүй агууехэ арадай хүсэн,

Хамаг дэлхэйн ажалшан зоной Улаан Одон –

Хүдэлмэришэн Таряашанай коммунис орон мүн!

Эсэгэ оронойнгоо түлөө эрид шанга дайндаа

Эршэмтэй шиидэнги бүхы арадайманай бата жагсабал,

Сталинска полкнууд, агаартаа шудалһан соколнууд,

Солбон баатар хүбүүд, ажалшан бүхэн ажалдаа

Большевизмын Улаан Тугай һүр жабхалангые

Баһал дахин бүмбэрсэгэй урда харуулхал,

Бузар дайсан өөрынгөө газар дээрэ

Бута сохюулхал зайлашагүй.

...Фашизмда үхэл!

Дарижаб Дамдинов, «Буряад-Монголой үнэн», 1941 оной июлиин 13.

Фашистнарые сохие

Үхэлөө бэдэрһэн фашистнууд

Үхээр дээрээ борхиролдоод,

Үйлөө харлаһан нохойнууд

Үхэл дээрээ хатаралдаал.

Шомоол түмэр хоншоорынь

Шуһанай хорон жэбэрээнэл,

Шолмос фашист нохойнууд

Шоро жадаар шоролуулнал.

Арадай шуһаар амидардаг

Арьяатан зэрлиг фашист

Ами голоо таһаржа,

Үнэһэн болон үрхирнэл.

Капиталай хара батагана –

Хараалта муухай Гитлерэй

Үгы болохо үдэрынь

Үлгэн дэлхэй шиидхэнэл.

Совет орон гэрэлтээд,

Солбон табан хушуугаар

Жаргалай туяа сасаруулжа,

Жабхалангай һүрөөр бадарнал.

Алтан СССР оромнай

Арадайм халуун гуламтал!

Агаарта мүнгэн дайдамнай

Арюун нангин шанартайл.

Бахатай бардам зоригоороо

Баранииень илан шададаг лэ,

Баян үнэр ажалдаа

Баатарай габьяа байгуулнал.

Далай мэтэ гүнзэгыгөөр

Оюун бэлиг гэрэлтэнэл,

Дайда мэтэ үргэнөөр

Эрдэм бэлиг дэлгэрнэл.

Наран мэтэ гэрэлтэй

Нангин Совет орондом

Булад мэтээр хатуужаһан

Большевик хүбүүд, басагадууд

Хара фашист дайсадые

Хамха сохин арилгаад,

Агуу олон арадта

Амар жаргал асархал.

Х. Намсараев, «Буряад-Монголой үнэн», 1941 августын 7.

Шэнэ жэлэй аялгаар

Алтан зүрхэтэ Кремлиин курантнууд

Арбан хоёр сохибо:

Шэрүүн хүсэтэ шэнэхэн илалтанууд

Шэнэ жэлээ угтаба. 

Түүхын галта мэсэ далайжал

Түрэл Москва бодоно.

Шунахай бузар дайсан хилайжа,

Шуһаараа саһа будана.

Шэнэ жэлэй Сталинска баатарнууд

Сэхэ урагшаа шэртэжэ,  

Шэмэ ехэтэ улаан илалтанууд

Шэнэ жэлээр ерэнэ.

Илалта түгэс аюулта фронтһоо

Инагтаа боец бэшэнэ,

Олонстаногшо абхайнь эмдэһэн

Ойндоо озон шэмэнэ.

Шэнэ жэлэй аялгаар курантнууд

Солгёон дуугаа дуулана.

Хоро үһөөтэ хурсахан илалтанууд

Хойн-хойноһоон нэрьенэ!

Цэдэн Галсанов, «Буряад-Монголой үнэн», 1942 оной январиин 1.

Баатаршуудта алдар

Галзуу дайсан хаяадань

Гараар шуухиран байхадань

Гэрэлтэ Москва огтошье

Омогоо бууран һүрдөөгүй,

Хүсэеэ үшөөл эршэлээ,

Манай арадууд жаахашье

Зоригоо унан жэгшээгүй,

Нюдаргаа улам шангаагаа.

Улаан Арми нэгэтэшье

Хүсэеэ бууран сошоогүй,

Һүртэ аянга зангилаад,

Дайсанаа нюдөө, бүглэргөө –

Абарга хүсөөр мунсадаа!

Дайсан үхэдхэн шархатаад,

Һулгин тамирдан дохолтоод,

Зүрхэнһөө шэшэрэн тэрьедээ

Шуурганда сохулһан галууншуу,

Урбалдан дондорон мухаряа,

Хадыруу түлюулһэн шулууншуу!..

Арадай эрхим хүбүүдүүд –

Улаан Армиин баатарнууд!

Таанарта зүрхэнэй баяр,

Саглашагүй һайхан алдар!

Хиигалһан дайсанаа бажуугты

Амилха забда үгэнгүй,

Дохолһон дээрэһээнь нюдэгты

Тэниихэ сүлөө үгэнгүй!

Ш. Нимбуев, «Буряад-Монголой үнэн», 1942 оной июниин 22.

«Буряад-Монголой Үнэн» газетын редакциин хүдэлмэрилэгшэд, БМАССР-эй уран зохёолшод, хүндэтэ нүхэд Таанарта би фронтовой халуун амар мэндэеэ хүргэнэм. Мүнөө би советскэ һайхан орон нютагаа хамгаалалсажа миномётно ротын политрук байнам.

Минии батарей эрхим һаайнаар хүдэлмэрилнэ, тиигэжэ үдэр бүхэндэ немецкэ аймахай золигуудай рото шахуу хүйхэрнүүдые газар дайдын хүрьһэн дээрэһээ үгы хэнэмди…

Ушартараа баяртай. Час хахад болоод шэнэ добтолгодо орохоёо байһан ушарһаа ондоо юумэ бэшэхэ сүлөөмни таһарба. Добтолго хүрэтэр 2 хүниие партида абахаар бэлэдхэжэ байнабди.

Амарые хүсэгшэ Ц. Номтоев. Дайлалдажа байгаа Арми.

Дон

Дон мүрэн, шинии тухай

Дууладаг, уншадаг, дуралдаг һэм.

Байгал далай шэнги гэрэлтэй

Баялиг мүрэн байнаш даа.

Тунгалаг һайхан шамдамни,

Тонуулшан ойртожо ябанал.

Эсэгэ ороной хүбүүд

Эрьедэш хамгаалхаа жагсаалда.

Гайхамшаг һайхан Дондомнай

Галзуу фашистан бү хүрэг.

Уһа газараа хамгаалжа

Урагшаа, нүхэд, дабхия!

Цокто Номтоев, «Буряад-Монголой Үнэн» 1942 оной сентябрииин 27.

Баатар Тулаевта

Арьяатан хара Гитлерэй

Алууршан муухай нохосуудые

Алхаха бүринь тооложо,

Алан тоншон дараналши.

Абай-Гэсэр баатартал

Айхаяа мэдэнгүй тэмсэжэ,

Агуу Советскэ орондоо

Алдаар суугаар нэрьенэлши.

Бузар хара Гитлерэй

Бүртэй муухай нохосуудые

Бусаха замыень олгонгүй,

Буудан тоншон даранаалши.

Баатар Абай Гэсэртэл

Булад шангаар тэмсэжэ

Буряа-Монгол орондоо

Баатарай нэрээр суурханалши.

Б.Ябжанов, «Буряад-Монголой Үнэн» 1943 оной июниин 27.

Дайсанаа даража бусахаб

Гоё һайхан инаг город Ленинград!

Гитлеровецүүд шамда һанаархана, шүлһөө татаад,

Аяар холын түрэл хүбүүн – буряад

Ара үбэрөөршни харайнаб, буугаа баряад.

Хүйтэн шэрүүн һалхин шуурганда дайрагдан,

Хүйһэндэ хүрэмэ хүр саһа умбажа,

Шабар, эльһэндэ арһа яһаа хайрагдан,

Шалбааг уһа, траншей сооогуур мүлхижэ,

Шуһата дайсантай баатар гараар тулалдаабди!

Советскэ техникын оньһо мэдэн дайлалдаабди!

Соробхилно ой тайга улаан дүлөөр,

Саннавинска жабар үлеэнэ дариин үнэрөөр.

Ородой жадаһаа үлэн фрицүүд мэгдэнэ,

«Ура» дуулахадаа ухаагаа алдан тэрьедэнэ,

Сталинска патриодууд, городоо хамгаалан, суурхана,

Алтан бэшэгээр геройнууд түүхэдэ ороно…

Пролетарска революциин халуун зүрхэн – Ленинград!

Патриодуудтайш хамта дайсанаа сохиноб – забайкальска солдат,

Шэрэм хэрэмыш хамгаалһанай түлөө – магтаал,

Сээжэндэм, харыш шинии нэрээр шагнал!

Мэндые хүсэжэ, үдэшын боро хараанда,

Минии тухай инаг басаган дууланал!

Буурал сагаан хүгшэн эжы һанаандаа

Бушуу түргөөр, дайгаа дүүргээд, ерэ гэжэ һуунал!

Соло алдараар, дайсанаа даража бусахаб,

Сууеш магтажа комсомольско дуугаа татахаб.

Большевигүүд шамайе зүрхэнһөөн ходо һанахал!

Вождиин магтаал шамда мүнхэ байхал!

Лубсан Бамбаров, Ленинград 1943, «Буряад-Монголой Үнэн» 1943 оной ноябриин 6

Бусажа ерэтэршни хүлеэхэб

Урадхуул түргэн горхонһоо

Уһаяа удхаад ябатарни,

Ханилһан инаг гансамни

Хазаар моритой ерээ һэн:

Үглөөнэй шубууд дуугаараа

Үргэн талаяа зэдэлүүлэн,

Эмниг хурдан шаргалайнь

Эмээл доогуур жэргээ һэн.

«Харатай дайсадые сохихоёо

Хани нүхэдөөрөө мордохомни,

Хурим түрэ наадаяа

Хожом хэжэ жаргхабди.

Ушарһан инаг шамтаяа

Удаан һаатажа шадахагүйб.

Хамта ябаха нүхэдни,

Харгыда намаяа хүлеэнэл».

Бушуу зоригто инагни

Бусаха гэжэ найдааашье һаа,

Харгыда иигэжэ инагтаяа

Хахасахань хүндэ байгаа һэн.

«Һанаа зүрхыемни хубааһан

Һаруул гэрэлтэ нарамни,

Холынгоо замда мордыш даа,

Хорото дайсадые сохииш даа.

Арюун дуралалшни зүрхэндэм

Амиды сагтамни унтархагүй,

Хүндэтэ инагни найдаарай

Хүлеэхэб», - гэжэ хэлээ һэн.

Ч. Цыдендамбаев, «Буряад-Монголой үнэн» 1944 оной февралиин 23.

  P.S. Эдэ бүхы һонинуудаар һонирхобол, «Буряад Үнэнэй» сайтда орожо, архив гэһэн тобшо даража, 104-дохи жэлээ хэблэгдэжэ байһан сониной бүхы түүхэтэ баялиг хужарлан, анхаран уншаха аргатайт.

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 10 жэлэй ойдо

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 20 жэлэй ойдо

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 30 жэлэй ойдо

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 40 жэлэй ойдо

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 50 жэлэй ойдо

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 60 жэлэй ойдо

Урданай сонинуудай удхаар: Агууехэ Илалтын 70 жэлэй ойдо