​Эсэгын дайнда хабаадаһан Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай багшанар

Үнэхөөрөөшье, Эсэгын дайн манай гүрэн доторой бүхы айл бүлэнүүдые дайраһан байнал даа. Манайшье һуралсалай гуламтынхидые энэ дайн алад гараагүй. Агууехэ дайнда хэдэн багшанарнай хабаадаһан түүхэтэй. Тэрэ муухай дайн 76 жэлэй саада тээ дүүрэбэшье, лицей-интернадай багшанар, үхибүүд дайнда ябаһан ветерануудаа дурсан ябадаг гээшэ.

Ород хэлэнэй ба литературын багша Дмитрий Петрович Егоров 18-дахи буряад һургуулида хүдэлхэеэ 1947 ондо ерэһэн байна. Тэрэ 1941- 1946 онуудта сэрэгэй албанда ябажа, дайнда оролсоһон юм. Хаана фашис булимтарагшадые хүндэтэ багшамнай дарааб гэжэ мэдэгдээгүй байһаниинь харамтай.

Дмитрий Петрович Эрхүүгэй гүрэнэй дээдэ һургуули дүүргээд, түрэл Оһын аймагтаа, Агын багшанарай техникумдэ, Улаан-Үдэ ба Хяагта хотонуудай һургуулинуудта багшалаа. 1946 ондо дайнһаа бусаад, Мухар-Шэбэрэй һургуулида бага болзорто хүдэлөө. 1947 онһоо 1956 он болотор 18-дахи буряад һургуулида багшалаа. Буряадай АССР-эй габьяата багша юм.

Иван Шанидаевич Хажеев тухай яһала мэдээсэл бии. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай, Улаан Одоной орденуудаар, олон медальнуудаар шагнагдаһан байха. Тоо бодолгын багша Иван Шанидаевич 1970-1974 онуудта захиралай орлогшоор хүдэлһэн намтартай.

Иван Хажеев хадаа дайнай харгыгаар 1943-1945 онуудта ябаа. Буудалгын взводой командир байһан. Түүхэдэ ороһон Острогожско-Россошанска шанга тулалдаануудта, омогорхомоор “Багратион” байлдаанда хабаадалсаа. Вязьма, Ржев, Демидов, Рославль, Смоленск, Новый Оскол, Белгород, Харьков, Витебск, Полоцк, Даугавпилс, Лиепая, Шауляй хотонуудые булимтарагша дайсадһаа сүлөөлһэн.

- Дайнай үедэ үхэр буунуудые фашистнуудай харахагүйн түлөө гурбан метр доро газарта булахаш даа. Удаань тэдэнээ малтажа гаргахаш. Багахан хүрзөөр газараа малтахаш. Балтиин далайн эрьедэ Лиепая хотодо Илалта угтааб. Майн 8-да манай генерал-майор Беляев Германи диилдээ гэжэ мэдүүлээ. “Ура!”- гээд, булта хашхаралдаад, баярлаһандаа малгайнуудаа дээшэнь шэдээбди. Тэрэ дороо гэртээ бэшэг эльгээжэ эхилээбди, - гэһэн Иван Хажеевэй дурсалга музейн дэргэдэ үлэнхэй.

Дайнай һүүлдэ 24 жэлэй хугасаада Иван Шанидаевич Эрхүү можын һуралсалай гуламтануудта тоо бодолгын багшаар, захиралай орлогшоор, захиралаар хүдэлһэн юм. 1969 ондо Улаан-Үдэ нүүжэ ерээд, 48-дахи һургуулида захиралай орлогшоор ажаллаа. 1970 ондо 1-дэхи интернат-һургуулида уригдажа, наһанайнгаа амаралта хүрэтэр хүдэлөө.

Олон жэлдэ захиралаар хүдэлһэн Филипп Ефремович Долбеев Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаһан юм. Улаан Одоной, Эсэгэ ороноо хамгаалгын 2-дохи шатын орденуудаар, “Шэн зоригой түлөө” медаляар шагнагдаа.

Филипп Ефремовичэй аба арадай дайсан гэжэ хардуулагдаад, 1938 ондо алуулһан байна. 1942 ондо Ф.Е.Долбеевэй сэрэгэй албанда татагдахадань, арадай дайсанай хүбүүн гээд, ой модо бэлдэлгэдэ эльгээгдээ. Удангүй һуралсалай батальондо ошоо. Энэл жэлэй декабрь һарада фронт ябаа.

Синявин-Волховой, Ленинградай, Карелиин фронтнуудта дайсадые дараһан байна. Балтиин далай дээрэхи Германиин уһанай сэрэгэй бааза абахадань, дайн дүүрэшөө бэлэй. Удаань Зүүн зүгтэ, Үбэр Байгалда эльгээгдэжэ, сэрэгэй албанһаа 1946 оной март һарада табигдаа.

Филипп Ефремовичэй дайнда хабаадаһан жэлнүүдтэй тоолобол, тэрэ 55 жэлэй ажалай стажтай юм.

Артём Кириллович Хамагаев һуралсалай гуламтада захиралай орлогшоор, хүмүүжүүлэгшээр хүдэлһэн намтартай. 1945 ондо Японой Квантун сэрэгтэй тэмсэжэ, оройдоол 9 үдэрэй туршада япон сэрэгшэдые диилэжэ гараһан байна. Артём Кириллович тиихэдэ ИСУ-152 түхеэрэлгын машинын жолоошон байгаа. Баатарлигаар дайлалдаһанай түлөө Улаан Одоной орденоор шагнагдаа.

Кузьма Антонович Петухов Улаан Одоной хоёр орденоор, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай “Будапешт сүлөөлһэнэй түлөө” медаляар, Алдар Солын 3-дахи шатын орденоор шагнагдаһан байна. 1940 ондо Улаан-Үдэ хотын паровоз заһабарилгын заводто хүдэлжэ эхилээ. 1941-1946 ондо сэрэгэй албанда татагдажа, гүрэнөө хамгаалаа. Польшо, Венгри, Чехословаки, Германи гүрэнүүдые фашис дайсадһаа сүлөөлһэн юм.

Дайнай һүүлээр локомотивна деподо, прибор бүтээлгын заводто хүдэлһэн юм. 17 жэлэй хугасаада 1-дэхи интернат-һургуулида сантехник мэргэжэлтэнэй ажал хээ.

Павел Иванович Корнильцев 140-дэхи Сибириин буудалгын дивизидэ дайнда ябаа. Улаан Одоной орденоор, “Сэрэгэй габьяагай түлөө” медаляар шагнагдаа. Олон жэлдэ баянистаар хүдэлөө.

Дмитрий Васильевич Таратаев хадаа Улаан Одоной, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай орденуудаар шагнагдаа гэжэ мэдээсэл үлэнхэй. Хаагуур ябажа, дайсадые дарааб гэжэ мэдэгдэнэгүй.

Һургуулиин захирал ябаһан Доржо Балехаевич Бутухановай Алайрай һургуули дүүргэхэдэнь, дайн эхилээ бэлэй. 17-той хүбүүн Улаан сэрэгтэ ябаа һэн. Сэрэгэй түрүүшын алхамуудые Дивизионная станци дээрэ хэһэн юм. Командир боложо гараад, Воронежой, Степной фронтдо, Баруун-Урдахи фронтдо дайсадые хюдалсаа. Хоёр дахин ехээр шархатаа. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай 1-дэхи болон 2-дохи шатын орденуудаар, “Хүндэлэлэй Тэмдэг” орденоор шагнагдаа. Олон медальнуудта хүртэһэн габьяатай.

Валентина ДАШИЕВА, Борис БАЛДАНОВ