Лев Гумилев гэhэн ородой элитэ эрдэмтэн «Этногенез ба Дэлхэйн биосфера» гэhэн ном соогоо нэгэ угсаата үндэhэн яhатан бүхэнэй бии болоод, хүгжэжэ hалбарhанай удаа hүнэжэ залирдаг тушаа бэшэhэн.
Мүнөө бидэ, буряадууд, түүхынгөө хүгжэлтын ямар шатада ябана гээшэбибди?
Мүнөө буряадай ниислэл хотодо эмхидхэгдэһэн бүхэдэлхэйгээр элитэ дархан Даши Намдаковой уран бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн олоной һонирхол татана.
Хурамхаанай аймагай Арзгун нютагай Н. Дамдиновай нэрэмжэтэ юрэнхы болбосоролой Гааргын дунда һургуулиин багшанар болон һурагшад Эхэ байгаалида гамтайгаар хандаха, аршалха зорилготойгоор «Возрождения эко-клуба Гарга» гэһэн түсэл зохёожо, Елена ба Геннадий Тимченко хоёрой байгуулһан жасын грант шүүбэд. «Эко-клуб Гарга» гэһэн түсэл 1990-ээд онуудта Ород Уласай юрынхы һуралсалай хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Уласай габьяата багша, биологиин багша Намсалма Дугаровна Надмитовагай ударидалга доро зохёон байгуулагдаһан түүхэтэй.
Эрэлхэг сэрэгшэн, подполковник Дашибал Мункожаргаловта Оросой Юрэнхылэгшэ Владимир Путин «Алтан Одо» зүүлгэбэ. Агын талын Сагаан-Уула нютагта эдэ үдэрнүүдтэ хүлгөөтэй. Оросой Герой Дашибал Мункожаргаловай нютаг зон, түрэл гаралынь декабриин 8-да сэнхир дэлгэсынгээ урда һуужа, сэрэгшэдтэ гүрэнэй шагналнуудые барюулгын баяр ёһолол сэдьхэлээ хүдэлгэн байжа хараа, түрүү хүбүүгээрээ бахархан, баярлан байгаа. Бишье Кремлиин Ехэ ордоной Георгиевско танхим соо Оросой Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай Оросой Геройнуудта «Алтан Одо» зүүлгэһэн тухайнь сурбалжалагшадай бэлдэһэн хөөрөө дахин-дахин харанаб.
Соёлма Дондокова Яруунын аймагай Нарһата hууринда түрэһэн. Шэтын медицинскэ академи дүүргээд, Буряадай гүрэнэй университедтэ терапиин мэргэжэлээр интернатура гараа. Эрхүү хотодо гастроэнтерологиин ординатура ба диетологиин эхин специализаци гараһанай удаа 15 жэлэй туршада Н.А.Семашкын нэрэмжэтэ Республиканска клиническэ больницада врач-гастроэнтерологоор хүдэлнэ. Байгша ондо «Жэлэй эрхим эмшэн» гэһэн уласай конкурсдо хабаадажа, «Эрхим терапевт» номинацида илажа гараһандаа баяртай.
Буряад нютагтамнай ёһотой янгинама хүйтэнэй хаhа ерээ
Үбэлэй хүйтэн буужа ерэбэ газаамнай.
Хагсуу hалхин хайраад абана нюурыем.
Һулаар игааhан хөөhэтэhэн наранай
Хөөбэр элшэн hаргаанагүй нюдыем…
Сэнхэг уурал аман сооhоом будараад,
Хасарыем хайража, хамарыем шэмхэнэ.
Жабар хүйтэн агаар шүүрэн бадараад,
Хиитэhэн дайдаар хагсуурдажа эшхэрнэ…
Саhаар хушаатай дайдам сүм хүрөө.
Гэрнүүдэй үрхэhөө таталдана утаан.
Хада руу ошоhон ангуушанай мүрөөр
Адуун hүрэг hубарилдана удаан…
Минии аба, Соёл Доржиевич Бадмацыренов, эдэ үдэрнүүдтэ 90 наhа хүрэхэ байгаа. Абамнай 1933 оной ноябриин 28- да Дээдэ Ивалгада түрэhэн намтартай. Нютагтаа мэдээжэ, хүндэтэй зоной нэгэниинь байгаа.
Оросой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ В.В. Путинай зарлигай ёһоор, 2023 он Багшын жэл гээд соносхогдонхой. Тиихэдэ байгша ондо Буряад Уласай 100 жэлэй ойе угтанабди.
«Булагаа шэргээhэн нютаг – нютаг бэшэ, угаа алдаhан хүн – хүн бэшэ» - гэhэн арадай сэсэн үгэнүүд гүнзэгы удхатай. “Түрэл хэлэеэ мартаhан, үндэhэн заншалнуудаа сахидаггүй, «газарай габаhаа гараhан» мэтээр байдаг хүнүүд ута наhа наhалдаггүй, үри hадаhаниинь өөдэлдэггүй” - гэжэ элинсэгүүдэймнай hургаалнууд соо хэлэгдэдэг.
Интернет сүлжээнэй нэбтэрхэй толи РУВИКИ Россиин арадуудай хэлэнүүд дээрэ шэнэ бүлэгүүдтэй боложо эхилбэ. Түрэл хэлэн дээрээ эрдэм мэдэсэеэ хубаалдаха ба мэдээсэл абаха аргатай сахим талмай зохёон байгуулжа, манай гүрэндэ ажаһуудаг хүн бүхэндэ адлихан арга боломжо олгохо гээшэ энэ толиин гол зорилго мүн.
«Дэлхэйн хүн түрэлтэнэй баялиг» - гээд ЮНЕСК –ын соносхоhон морин хуурай «үбгэ эсэгэнь» болохо сууха хуур – ёhото буряадай үндэhэн заншалта хүгжэмэй зэмсэг. «Гунигтайхан» гээд алдаршаhан наадхуурай онсо ондоохон, жэнхэни буряад аялгатай хүгжэмынь мүнөөшье буряад хүн бүхэнэй зүрхэ сэдьхэл шэмшэрээн доhолгоодог шэдитэй.
Забайкалиин хизаарта аяншалгын хэрэг эршэмтэйгээр хүгжөөгдэжэ эхилбэ. Эндэ олдоһон Чингисхаанай “Алтан Ордон” империин хотонуудай үлэгдэлнүүд бүхы дэлхэйн археологуудай анхарал татадаг юм. Мүнөө Москва хотодо үнгэргэгдэһэн Уласхоорондын үзэсхэлэн дээрэ “Чингисэй шулуун” гэһэн үльгэр домогто хүшөө – шулуун олоной һонирхол татаһан байна. Тэрэ гайхамшагта шулуун мүнөөнэй Забайкалиин хизаарай “Хэрхэрын хотын” дэбисхэрһээ абаашагдаһан түүхэтэй.
XX зуун жэлэй тэн хүрэтэр Забайкалиин хизаарай зүүн талань эртэ урдын сагhаа гансал нүүдэлшэдэй hэеы гэрнүүдтэй зэрлиг таланууд гэжэ тоологдодог байhан. Теэд, 1950 -аад онуудта археологуудай ябуулhан малталганууд эндэ үшɵɵ XIII зуун жэлдэ үзэсхэлэнтэ hайхан хаанай ордонуудтай хотонуудай байhан тушаа гэршэлнэ.
XIII – XV зуун жэлнүүдтэ ород гүрэн монгол – татарнуудай дарлалта доро байһан гээд түүхын номууд соо бэшэгдэдэг. Тэрэниие олон хүнүүд сэхээр ойлгожо, монголнууд мүнөөнэй Россиин татар яһатантай хамта ород гүрэниие эзэмдэһэн гэжэ эндүүрэн ойлгодог. Залуу үеын татарнууд, омогорхон һагад, өөһэдыгөө урдын агууехэ сэрэгшэдэй үри һадаһад гээшэбди гэжэ мүн лэ эндүүрэн тоолодог гэжэ эли.
Багшаяа бурхан шэнгеэр һанаха –
Байдаг юм даа арадтамнай заншал.
Бадма сэсэгэй бадарһан дэльбэдэл
Буянтай хэрэгынь хэшэгээр ёһотойбди.
Хүн бүхэнэй наһан соо багша гээшэ олон дайралдадаг юм. Бүгэдэ олон багшанартаа бидэ ходол баяр баясхалан хүргэжэ ябаха ёһотойбди.
Хүүгэдэй сэсэрлигэй дунда үнгэргэгдэhэн харалга- нааданай үедэ ульгам буряадаараа наада зугаа дэлгээжэ байhан үхибүү харахада, ехэл урматай байдаг. Эндэ hая «Амар мэндэ» гэhэн уран бэлигэй фестивальда «Оюна» сэсэрлигэй Галсан Надцалов хүбүүнэй ехэ зоригтойгоор «Адуушанай дуу» дуулажа байхыень хараад, ехэ гоёшоогооб. Гансашье би бэшэ, тэрэ фестивальда хабаадаhан эдиршүүл, тэдэнэй хүмүүжүүлэгшэд эдир артистые халуунаар угтаа. Хүмүүжүүлэгшэ бүхэн «иимэ хэлэндэ бэрхэ хүүгэдтэй байгаа hаа, гоёл hэн ха» гэжэ hанаал ёhотой.
Мүнөөнэй эрдэмтэдэй приборнууд дуу абяануудые «харадаг» болоhон. Тиигээд буддын шажанай маани тарнинуудай абяанай долгинууд айхабтар аятай hайхан ба хүсэтэй элшэ гэрэлтэй гэжэ гэршэлэгдэhэн байна. Мүн лэ нангин субаргануудай сасарhан элшэнүүд маани тарнинуудтай нэгэ адли долгинуудтай гэжэ эрдэмтэдэй приборнууд харуулдаг.
Михей Ербановай нэрэмжэтэ Буряадай аграрна колледж байгуулагдаһаар 95 жэлэйнгээ ойн баярые тэмдэглэжэ, амаршалгын һайхан үгэнүүдые тогтоон абана. Элдэб онуудта мэргэжэлтэй болоһон зон һуралсалай гуламтада декабриин 1-дэ айлшаар бууһан байна.
«Бурятия» гэһэн уридшалан хүгжэлтын дэбисхэрэй резидент Байгалай нимгэн түмэрэй компани апрель һараһаа ноябрь болотор «Бурятмяспром» гэжэ уласай эдеэ хоолой түрүү үйлэдбэринүүдэй нэгые 6 000 000 шахуу консервын баанхануудаар хангаһан байна. Тэрэнэй хажуугаар түрүүшын парти баанханууд Үбэр Байгалай хизаарай мяханай үйлэдбэридэ эльгээгдэбэ. Саашадаа тиимэ үйлэдбэринүүдэй тоо олошоруулхаар түсэблэгдэнэ.
Үшөө харуулха
