«Буряад үнэнэй» шогуудһаа

«Хэжэнгэ үзөөгүйб гэжэ...»

Редакциин үймөөтэ коридор соо спортивна мэдээжэ ажал ябуулагша Д. хэндэшьеб һайрхаһан маягтайгаар, томо томоор зугаалжа байба.

- Хаагуур ябаагүй гэжэ һананат? Бүхы тээгүүр – Ахатайнь, Баунттайнь, Баргажантайнь, Яруунатайнь, Агатайнь, Эрхүүтэйнь – ороогүй нүхэ һүбэ үгы. Гансал нэгэ тээл ошожо үзөөгүй хүм, - гээд, ехэ нюуса дуулгаха гэһэндэл баруун гарайнгаа хурга ёдойлгон зогсобо.

- Зай, тэрэ сагаан толбошни хаана юм? – гэһэн асуудал зэдэлбэ.

- Яашье таахагүйт, - гээд, хүлеэн татажа байтараа, - Хэжэнгэ, – гэжэрхибэ.

Эгээ энэ үедэ тээ хажуу тамхяа аажамханаар бааюулжа зогсоһон А.Ж.Жамбалдоржиев гэдэһэеэ нара зүб эльбэхэ зуураа тон тодоор, аянгатуулан үгүүлбэ:

- Хэжэнгэ үзөөгүйб гэжэ хэлэхэнь эшэбэритэй бэшэ юм гү?

Нөөхи ажал ябуулагшамнайшье дээрээ ортобогүй:

- Эгээл таабаритай нютаг гэжэ һанагшаб. Сандан ламатай, Дандаронтой, Рабжуур хубилгаантай... Тиимэһээ напоследок орхёод байгаа хүм даа. Александр Жалсанович гараараа зангаад, кабинедтээ орошобо...

Бальжинима Намдыковой өөрсэ маяг

1970-аад онуудай эсэс баг. Бэшүүрэй аймагай Шэбэртын Бальжинима Намдыкович Намдыковтой мэдээсэлэй таһагта ойро зуура сугтаа хүдэлөө һэмди. Зохёолшоной маягтай гуурһатай, баян үгэтэй һэн. Летучканууд дээрэ магтуулдаг бэлэй.

Харин энэ хүмнай Дондог Улзытуевай эгээл дүтын найза нүхэрынь мүн гэжэ хаанаһаа мэдэхэ бэлэйбиб. Дондог Улзытуевай 1957 ондо Литературна институдта һуража байхадаа, «Үдэр бүриин тэмдэглэлнүүд» соогоо иигэжэ бэшэһыень гайхан уншажа, нөөхи Б.Н.Намдыковни ха юм гэжэ ойлгоо һэм:

«Бальжинима тон гоё бэшэг бэшээ. Шэбэртэеэ ошоод ерэһэндэл байгаа.

Бальжинима, минии гансал үнэн сэхэ, эгээл үнэтэй нүхэр, түрүүшымни багша... Хаана тэрэ, байгаалиин гүн гүнзэгы эхэ дотор шинии ахир мүртөө гайхамшаг хүсэтэй бэе, хара муу һанаатайханаараа ниилэн алдаһан һаруул һайхан һанааншни оршоноб?

Бишни мүнөө холоб. Бэшэгыеш абахадаа, шиниингээ хюмһалиг шүрбэгэр гарые адхан байһандал болооб».

...Тэрэ үедөө Д.Улзытуевай нүхэрынь гэжэ мэдээ һаа, һонирхохол һэн бэзэб хани нүхэсэл тухайнь. Магад, Д.Улзытуев тухай хоморой баримтануудые хөөрэжэ үгэхэ һэн бэзэ.

Бальжинима ахатан нэгэ өөрсэ маягтай байһан юм. Гуурһанайнгаа гулгажа үгөөгүй һаань, урданай типографска нимгэн шара А-4 саарһаяа абаад, үнгэжэ-үнгэжэ, углуу руу шэдэжэрхидэг байба. «Иигээд, досоом уушхараад, бэлэнээр бэшэхэб», – гэхэ. Энээнииень обёорһон Б.Т.Цыремпилов «Дундууг» гээд, ондоо юушье хэлэхэгүй.

Үнэхөөрөөшье, удаань нэгэ эхилһэнээ зогсолтогүй шурьюулаадхиха. «Хараба бэзэш, скоростным методом...» – гээд, энеэбхилхэ. Харин хамууршан Маргарита гэмэрхэ даа. Саарһаяа монсогойлоод хаялгань саада далдын, психологическа удхатай гэжэ тэрэ хаанаһаа мэдэхэ бэлэй даа...

Д.Улзытуев үнэнөөр лэ зураглаһан байгаа, хюмһалиг шүрбэгэр гарнуудыень... Саарһа үнгэжэ байһан эдэ гарнуудынь тон элеэр нюдэнэйм урда харагдахадал гэнэ. Гэхэһээ гадна түрүүшымни багша гэжэ ямар үндэрөөр Бальжинимаяа сэгнээ гээшэб.

...2013 ондо Бэшүүрэй аймагаар «Байгал» сэдхүүл бэлдэжэ байхадаа, Б.Н.Намдыковой «Могучая кучка» гээшэдэ ородогынь, гурбан үйлэтэ зүжэг бэшээд, үгы хэһыень, үшөө гар бэшэмэл нэгэ зүжэгэйнь үлэһэн тухай мэдэжэ абаа һэм. Наһанайнь нүхэр Нина эгэшэтэй (обогынь мартааб), Светлана Банзаракцаеватай хөөрэлдөөд...

«Тулыешье бэшэ һаа, хөөлэнтииень...»

Редакцида 1974 ондо ажалда ороходом, оройдоол гурбан эхэнэр журналистнууд хүдэлдэг байгаа. Агаһаа гарбалтай Д.Ж.Жугдурова, Эрхүү тойрогой С.И.Бардамова, мүн Яруунымнай басаган Ц.Ц.Дондогой гээд…

- Эдэ ноёд эхэнэрнүүдые ажалда абаха дурагүй. Декрет-мекрет гэлдээд урагшаа ябахагүй, командировко гэхэдэ үү татай гэлдэхэ гээд, доогуур ама нэгэн хэлсээтэй байдаг, - гэжэ пропаганда болон агитациин таһагые даагша Долгор Жугдуровна хэлэдэг һэн.

- Буряадай эрдэмэй түбтэ хүдэлхэеэ алдааш. Үдэр бүриин нормо дүүргэнэб гээд, жараахайнуудые намнажа һуулихын орондо нэгэ темээр хүдэлжэ, томохон абарга тула баряа һааш, һөөл олзотой һэн шуу. Шэнжэлхы ажалай шүлһэн намдаш бии, залууһаа хүсэдэг һэм. Теэд мүнөө болоһон хойно дүүрээл даа... – гээд, салин хүлһэеэ гү, али гонорараа абахаа Кировэй уулзадхын байшан тээшэ ошожо ябахадаа хэлэдэг бэлэй.

Гэбэшье энэ һанаашынгаа хүбииеньшье һаа, эгэшэ нүхэр хүсэлдүүлһэн юм. Наһанайнгаа амаралтада гараад, дайнай үедэ һураггүйгөөр үгы болоһон нютагайнгаа сэрэгшэдэй үйлэ хубиие элирүүлхээр шэнжэлгын ехэ ажал ябуулаа, ном гаргуулаа һэн. Подольск хотын сэрэгэй архивта һара һараар һуудаг һэн. Ехэ буян абаа.

- Һанана гүш, жараахай тухай хөөрэлдөөгөө? Биш наһаяа хүсөөд, нармайгаа сайгаад, тулыешье бэшэ һаа, сурхай хөөлэнтиин зэргэ юумэ баридаг болоод байнаб. Барагтайхан загаһашан бэзэб? Харин шиниим ээлжээн хэзээ болохо юм, – гээд, энеэгээ бэлэй. Диваажиндаа мордохоёо байхадаа, бидэниие дуудуулаа һэн. Эгэшэ нүхэрэйнгөө гэртэнь ошожо, һүр һүлдэ ехэтэй хүнэй юрөөлдэнь хүртөө һэмди.