​«Буряад үнэнэй» шогуудһаа

Ревомир Баяровичта «һэргылгэ»

Үүдэнэй харуулшан Моисеевнаһаа, буржагар шара үһэтэй Маргаритаһаа эхилээд бултанда мэндэеэ мэдүүлэн, гүндүү хоолойтой Р.Б.Гармаевай орожо ерэхэдэнь, бүхы редакцимнай эзэтэй шэнги болошодог һэн. “Ноён ерээ!” - гэлдэхэ зомнай. Дарга бэшэ, даагша бэшэ, ноён!

Гансал Б.Т.Цыремпилов өөрсэ янзаар хэлэхэ: “Рева гү даа... Шангал хоолойтой шолмо даа. Манайш баргажанайхид хүнды сорго руу үлеэһэндэл бажаганадаг ха юм”.

Ревомир Баяровичай суглаан дээрэ үгэ хэлэхэдэнь, шагнажа ханахагүйш. Оратор байһан лэ даа. Комсомолһоо ажалаа эхилһэн. Шангараашье һаа хаа –яаниинь, сагаан зантай. Түбһэн хэрэггүй юумэ анхархагүй, үһөөрхэжэ гү, али үгэ дахажа хүниие зэмэлхэгүй.

Бүхы юумэ гүрэн түрын харааһаа бэелүүлхые оролдохо. Партийна шугам гээшые заримдаа үлүү оролдосотойгоор сахиха.

Үе сагайнгаа бэрхэшье, эрхэ­шье үринь ябаа. Ехэ гарай хүтэлбэ- рилэгшэшье һаа, хүн бүхэнэй сэдь­хэлэй амин хайрата, нангин юумые мэдэдэг, дэмжэдэг байһан юм.

Зан абаряа хэдышье нарибшалаа һаань, түргэдүүнь түб гээд лэ га- раад ерэхэ. Жэшээлбэл, һанаандань юунэйшьеб таараагүй һаань, теле­фонойнгоо трубка хан гэтэр шангаар табижархиха. Нэгэтэ планёркодо һуулсаһан Галина Гуруевна Цырено­вагай зээ хүбүүн Алёша эгээ иигээд трубкаяа яб байса шангаханаар та­бижархихынь хараад: “Эмдэршэхэнь гээбы даа...”, - гээд, утаар татан хэлэ­жэ, зониие энеэлгээ һэн.

“Энэ Алёша өөрөөшье мэдэнгүй, юу хээнһээ намаяа һэргылбэ ха. Бодомжотой яба гэһэн шэнги”, – гээд, һүүлдэнь Ревомир Баярович шогтойхоноор хэлэжэ һуугаа бэлэй.

Эстафетын үедэ болоһон ушарал

Хирпиисэн хуушан “Үнэндэ” болоһон ушар. Дарганарһаа дабхар зэмэлтэдэ ороһон Б.Т.Цыремпилов иигэжэ занаба:

- Байза, эдээнииеш һунаахаб даа. Үйлынь үзүүлхэб.

- Яагаад гээшэб?

- Харахаш даа.

Май һарын эхиндэ “Буряад үнэнэй” шанда хүртэхын түлөө заншалта урилдаанай эстафетэ үнгэргэгдэдэг байгаа. Эгээл энэ сагые тудуулан, апрель һарын 20-ёодоор “Бэеэ аргалуулхам”, - гээд, Бадма ахай госпитальдо орошоходоо яахабши. “Язвеннигби. Ямаршье сагта намайе һэргылэмжын эмнэлгэдэ абаха”, - гэдэг һэн. Һүйд һайд болобо даа. Дээдэ, дунда, тусхай дунда һургуулинуудай һурагшад, үйлэдбэриин эмхинүүдэй түлөөлэгшэд, тренернүүд хойно хойноһоо ерээд һалабагүй. Бултыень бүридхэлдэ абахаһаа гадна хабаадагша бүхэнэй номерной тэмдэг, бусадшье документаци типографида захиха хэрэгтэй байгаа. 2000 шахуу зон хабаададаг һэн. Судейскэ коллегиин заседанида хабаадаха хэрэгтэй. Нэгэ үгөөр хэлэбэл, эмхидхэлэй ажал ехэ бэлэй. Бадма ахай типографиингаа зонтой ами нэгэн байгаа. Тренернүүд, физкультурын багшанар «Тибочикевич» гээд, аманһаа унагаахагүй.

Хажуу тээһээ спортсменүүдые хабаадуулжа байгаад, хайшаншьеб гэжэ иимэ түгшүүрилтэ байдалһаа редакциин хүтэлбэрилэгшэд гарасалдаба.

Эдээндэ үйлынь үзүүлһэн Бадма ахай үймөөнэй болоһон тухай шагнажа, “Амаа мэдээ бэзэт”, - гэжэ шогложо һуугаа һэн ха.

Сэдьхэлдээ туг сэрбэлзүүлээд...

Хурамхаанай Дэрээн нютагһаа гарбалтай В.Ц.Баторов “Буряад үнэнэй” түлөө бүхы наһаараа амин голоо табихаар бэлэн байгаа юм. “Багашуул зумбараа барина” гэжэ түрүүшынгээ мэдээсэл 14 наһатайдаа толилуулһан бэлэй. Эрхирэгтэ буужа ерээд байхадаа, Загарайн, Ивалгын аймагуудаар собкороор хүдэлһэн.

Ленинэй нэрэмжэтэ колхозой комсоргоор ажалаа эхилээ һэн. Дэрээн, Улан, Баянголдоо, Загарайн аймагай Эрхирэгтэ – хамта дээрээ арадай 4 театр байгуулһан. Хэбтээ, унтаа гэжэ үгы, үглөөнэй 4 саг болотор репетициеэ хэхэ.

- Субботник, воскреснигтээ гарагты, репетицидээ сугларагты гэхэдээ, улаан туг баряад, гэрэйнгээ хушалта дээрэ гүйжэ гарашадаг байгаа. Тэндэһээн тугаа намилзуулжа байгаад хуугайлха: “Бү хойнотогты, түргэлэгты!” - гэжэ басаганиинь Дулма Владимировна хөөрэдэг һэн.

- Энэ Баторовнай өөрөөшье унтахагүй, хүнииешье унтуулхагүй, - гэлдэһээр зон суглараашье һаа, ажалайнгаа абьяаста абтахадаа гү, али зохёохы мүрысөөнүүдтэ илахадаа, “Ямар бурхан Владимир Цыдыповичые манда эльгээгээ юм!” - гэлсэжэ, баяраа мэдүүлдэг бэлэй.

Угаа түргэдүү, үлүү уридша Владимир Баторов нютаг нугынгаа “бороогой” геройнуудһаа эхилээд, хэн тухай бэшээгүйб даа. Харин сониндоо захил хүүлэхэ гэбэл, улаан голоороо орохо. Үмхэйн, Хүшэгээрэй аршаануудаа болбосон түхэлтэй болгоо. “Ерыт, амарыт”, - гэжэ байжа уриха. Һүүлдэ басаганиинь Дулма Владимировна Баторова манда сурбалжалагшаар хүдэлжэ байхадаа, абынгаа заншалаар Үмхэйн аршаанда бидэнээ абаашажа амаруулаа һэн. Хурамхаанай, Асагадай дасануудые барилгада Владимир Цыдыпович халуун хабаадалгаяа, шиидхэхы нүлөөгөө үзүүлээ. “Дабаатын сомоной хүндэтэ эрхэтэн” болоһон ушарни Ород, Буряад Уласуудай үндэр шагналнуудһаамни дутуугүй, үлүү юм”, - гэдэг һэн ха.

...Гэрэйнгээ хушалта дээрэ улаан туг намилзуулһан эгэршэгүй эдэбхитэнэй дүрэ мартагдашагүй. Үбгэржэ, үлгэн дэлхэйһээ халитараа тэрэл тугаа сэдьхэлдээ сэрбэлзүүлжэ ябаа юм.

Түгнэдэ болоһон ушарал

Урдандаа “Правда Бурятии”, “Буряад үнэн” сонинуудай сурбалжалагшад таһаг таһагаараа хамжааран, сугтаа командировкодо гарадаг байһан юм. Промышленностиин болон барилгын таһагта хүдэлдэг би, мүн лэ “Правда Бурятии” сониной энэл таһагай Л.В.Кальмина хоёр оло дахин жолоо нэгэдүүлэн ябаа һэмди.

Мүнөө Лилия Владимировна БНЦ-гэй ахалагша эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ, түүхын эрдэмэй доктор. Хаа-яа уулзабал, урдынгаа ушаралта ябадалнуудые һанаад, гайхан дурсадагбди.

...Нэгэтэ баригдажа байһан Түгнын уурхай ошобобди. Барилгын подрядчигай – 28-дахи ПМК-гай дарга А.В.Битуевтай орой болотор хөөрэлдэбэбди. Хаана хонохобибди гэжэ бидэшье асуугаагүй, Битуев ноёншье ехэл эсэнги, энээндэ анхараагүй һэн. Бидэнэй үнинэй таниха “Бурятстройн” хангалгын таһагай наһажаал мэргэжэлтэн М.Т.Болонев: “Басагад, би “горелкэ” бэдэрээд ерэһүү”, - гээд, бидэнэрһээ хулжаа юм гү, ула мүргүй үгы болошобо.

“Химидэ” гараад байһан зээгүүдэй ута бараагай хажууда зогсонобди. Хайшаа ошохобибди... Түгнын талые хэмнэжэ, дүтын һуурин тээшэ зүглэхэ бэшэш энэ орой...

Кавказ яһанай нэгэ зэк бидэндэ дүтэлбэ. «Олег Гарипович гэжэ нэрэтэйб, юундэ эндэ, алууршад, дээрмэшэдэй дунда зогсонот?» - гэжэ асууба. Ушараа хэлэбэбди.

- Та намһаа бү айгты. Би сэхы­ень хэлэһүү. Алуурай түлөө 16 жэл түрмэдэб. Үнэн зүбые хамгаалагша ябааб, эдир наһандаа. Танил басагы­ем эдлэхэеэ байхадань, абарха гээд, түрүүшын оһол болоһон. Гараад – дахинаа иимэрхүү ушар. Баһал эхэ­нэрые хамгаалжа... Зэмэгүй хүнүүдтэ би хэзээш орохогүйб. Намда хоног­ты. Би таниие харууһалжа, һуужа хо­нохоб, - гэбэ.

Таһалгадаа оруулжа, сай шанаба. Тиин орон дороһоо үзэгдөөгүй ехэ баялиг гаргаба. “Гэртэһээм посылка ерээ. Мүнөөдэр абаад байгааб”, – гээд, онгойлгобо. Обоо хүбөө үлир – сухофруктнууд, һамар, инжир, үзэм – юун үгы һэм...

Зайн гал үгы. Сонхоор – талын галнууд... Харин бидэ “хэрмэхэнүүд” болошонхой, бахаа ханатараа эдинэбди, армян үлир. «Садабабди», - гэхэдэмнай, “Үшөө, үшөө эдигты”, - гээд баалана...

Барааг соо үймөөтэй. Орой бо­лотор унтадаггүй заршамтай юм гү, хойшо урагшаа һүндэлнэд. Гэбэшье ехэ шууяан үгы. Гансал командиров­коор ерэһэн хэдэн хүн дүтын таһалга соо сэржэмдэнэ хэбэртэй.

Олег Гарипович хэлэнэ:

- Галя, Лиля, би та хоёрой түлөө толгойгоо табижа үгэхэб. Хэн нэгэнэй танда орохоёо һанаа һаа, шэлэ хүзүүень шүдөөрөө зуужа, зулгаажа алахаб. Табан жэл нэмэнэ гү, мүнөө намда юрэдөөшье хамаагүй, - гээд, шиид шиидэмгэй түһөө үзүүлэн габарба. – Танай толгойһоо гансаханшье үһэн унахагүй!

- Теэд таһалгатнай замаг хаалга үгы, яаха болонобибди?

- Басагадни, битнай үүдээ нээгээд, стол хүндэлэн табяад, өөрөө коридор талаһаа һуугаад хонохоб. Танаа һахижа... Үглөөдэртөө ная гаратай эжыдээ бэшэг бэшэхэб – Олег хүбүүншни эхэнэрнүүдые хамгаалдаг заншалаа алдаагүй гэжэ... Тан тухайгаа бэшэхэб. Хөөрхымни, яаһаншье хатуу үйлэтэй байһан юм, намайе түрэжэ... – гээд, гарайнгаа шэрүүн альгаар нюдөө аршаад абаба.

Үглөөгүүрынь һэрихэдэмнай, эгээл үнэн Санчо Пансе шэнги, хэлэһэн янзаараа, столой саана һуужа байба. Энэ үйлэһөө хэн сэдьхэлэй эгээл ехэ ханалта абаһан юм – өөрөөл Олег Гарипович һэн ха. Бидэ, залуунууд, юумэнэй саана наана тухай мүртэй бодомжолхошьегүй, тоохошьегүй ябаа хабди...

Үсэгэлдэр бидэнээ орхиһон зэмэеэ мэдэрэд гэн, Мартемьян Трофимович шэмээшэг анекдодуудые зугаалба. Үдын забһарта Түгнын талада гараад, эдэ анекдодуудыень һанаад юм гү - эгшэтэрээ энеэлдэбэбди. Зуг татан зогсохын аргагүйгөөр гэхээр... Зээгүүдэй дунда зэлэ татаса энеэхэ –  залуу наһанай шэди һэн бэзэ.