Бүхы һургуули дуулаа, хатараа

1959 ондо Москвада Буряадай АССР-эй түлөөлэгшэдэй соёл урлалай болон уран зохёолой харалганууд арбан үдэрэй туршада үргэлжэлөө бэлэй. Түрэл ороноо 1-дэхи интернат-һургуулиин шабинар түлөөлһэн байна. 4-5-дахи классуудай 20 хүбүүд, басагад Буряадай бүхы үхибүүдэй нюур шарай, бэлиг шадабари, аза талаан харуулаа. Хүмүүжүүлэгшэ Наталья Игнатьевна Далюева, багша Серафима Бадмаевна Бодиева үхибүүдээр ошолсоо. Тэдэниие Фёдор Сергеевич Иванов хүтэлбэрилөө.

Арбан хоногой туршада үхибүүд тайзан дээрэ бэлиг шадабарияа харуулаад ябаа бэшэ, мүн Москвагай һурагшадаар, үетэнөөрөө уулзаһан байна. Мүн «Пионерская правда» сонинтой танилсаа. Бүхы уулзалганууд дээрэ Буряад оронойнгоо ажабайдал, түүхэ, соёл тухай олон талаһаань хөөрэжэ үгэһэн байна.

Фёдор Сергеевичэй зохёон найруулһан «Тетерева», «Ёхор» хатарнууд соо, «Дружба» гэһэн сюитэдэ буряад, эвенк, шэмээшэг үндэһэ яһатанай ажабайдал харуулагдана. Эдэ бүгэдые гүйсэдхэхэдэмнай, бүхы сугларагшад халуун альга ташалгаар угтаһан юм. Һүүлшын концерт-нааданай бүридэлдэ «Дружба» хатарнай оруулагдаа һэн. СССР гүрэнэй Засаг газарай түлөөлэгшэдэй, Москвагай түрүү соёлой хүдэлмэрилэгшэдэй урда бэлигээ Буряадай хүүгэд харуулаа һэн.

Фёдор Сергеевич Иванов габшагай арбан хоногой удаа Ленинэй орденоор шагнагдаа. Үхибүүд болон багшанарта Хүндэлэлэй грамотанууд барюулагдаа.

1960 ондо интернат-һургуули өөрын һаруул байшантай болоһон байна. Үнэхөөрөө, бүхы үхибүүд нэгэ томо айл бүлэдэ адли тиихэдэ болоо гэхэдэ, алдуу болохогүй. Хүмүүжүүлгын талаар олон нэмэлтэнүүд хэгдээ, шэнэ ёһо гурим абтагдаа.

Шэнэ байшантай болоһон ушарһаа Буряадай АССР-эй Уран зураашадай холбоон олон зурагуудые һуралсалай гуламтада бэлэглээ. Гэхэтэй хамта, ород уран зураашадай бүтээлнүүдэй галерей зохёогдоо. Уран зураашад тухай хэшээл бэлдэжэ, хөөрэлдөө эмхидхэжэ, үхибүүдтэ дамжуулха ёһотой гэһэн зорилго багша бүхэнэй урда табигдаа.

Тэрэл сагта хэдэн һонирхолтой хэшээлнүүд һуралсалай гуламтада үнгэргэгдэдэг болоо. Үхибүүд ёһо журамда һуража эхилээ. Мүн тэдэниие бэлигтэй соёлой хүдэлмэрилэгшэдэй намтартай, ажабайдалтай танилсуулга ходо үнгэрдэг болоо һэн. 1964 ондо хатарай хэшээл нэбтэрүүлэгдээ. Фёдор Сергеевичэй хэшээлдэ үхибүүн бүхэн хатартай танилсадаг бэлэй. Бальна хатарнуудта анхарал ехээр хандуулагдадаг һэн. 1960-1970-аад онуудта интернат-һургуулиин дэргэдэ хатарай багшанарай, һургуулиин багшанарай суглаанууд ходо эмхидхэгдэдэг болоо.

1963 ондо ерээдүй хореографическа училищиин класс нээгдээ. Буряадай баледэй ерээдүй одод түрүүшын һурагшад байгаа һэн. Юрий Муруев, Татьяна Миханошина (Муруева), Екатерина Самбуева, Алексей Павленко, Виктор Ганженко болон бусадые нэрлэмээр. Үглөөнһөө тэдэ һургуулиин хэшээлнүүдтэ ябаад, һүүлдэнь хатарайнгаа хэшээлнүүдые абагша һэн. Өөрын танхимтай болотор, училищиин үхибүүд интернадта һураа бэлэй.

1964-1965 онуудай һуралсалай жэлэй эхиндэ хүгжэм соёлой талаар бэлигтэй үхибүүдэй класс байгуулагдаа. 29 хүбүүд, басагад тэндэ һуралсалаа эхилһэн байна. Хореографиин, хоорто дуулалгын, зүжэг табилгын талаар хэшээлнүүд бологшо һэн.

Улаан-Үдэ хотын 300 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан эб найрамдалай уласхоорондын фестивальда интернадай үхибүүд ялас гэмэ амжалта туйлаа. Энэ ушарта хэншье гайхаагүй.

Хүгжэмэй үлеэлгын зэмсэгүүдэй оркестр олондо һайшаагдадаг һэн. Совет болон хари гүрэнүүдэй мэдээжэ композиторнуудай бүтээлнүүдые тэндэ ябадаг һурагшад наадажа шададаг болоо. Концерт тоглолтонуудай үедэ тэдэ наададаг бэшэ, мүн амаралгын хэмжээ ябуулгануудта хабаадагша һэн. Духовой оркестрэй хүгжэм доро үхибүүд амаржа, золгожо, хатаржа байдаг бэлэй. Багшанар болон хүмүүжүүлэгшэд хамта хэмжээ ябуулгануудта хабаадалсажа, шабинартаа жэшээ харуулдаг байгаа.

1960-1970-аад онуудта интернадай хоор холо ойгуур мэдээжэ болоо. Мүнөөшье болотор Буряадай радиогой алтан жасада тэдэнэй гүйсэдхэһэн бүтээлнүүд хадагалаатай юм.

Һургуулиингаа актова зал соо нэгэ доро бүхы һурагшадые, багшанарые суглуулагша һэн. Бултанай урда шанга эрилтэ табигдахые һанадагби. Нэгэ худалаар дуулахаяа һанахадашни, һонор шэхэтэй багшанарнай абаһаар лэ хоригшо һэн. Үгэнүүдээ мартаад, ганса амаа нээхэдэш, хуу ойлгоод байгша бэлэй. Заал һаа шамда сээжэлдүүлхэ. Иимэ эрилтэнүүдые багшанарай, хүмүүжүүлэгшэдэй урда Чингиз Ефимович Павлов табигша һэн. Богонихоноор хэлэбэл, бүхы һургуули дууладаг болоо.

Чингиз Павлов хэшээлнүүдтээ һурагшадые бүхы дэлхэйн хүгжэмэй баялигуудтай дүтөөр танилсуулдаг байгаа. Хэшээл бүхэндэ хүгжэм заал һаа шагнуулха, һүүлэй һонинуудые дуулгадаг һэн. «1-дэхи интернатһургуулиин марш» зохёоходонь, духовой оркестрэй наадалган доро тэрээнииень хоор гүйсэдхөө.

1976-1977 онуудта хүгжэмэй училищиин оюутад Баир Дондоков, Пурбо Дамиранов гэгшэд интернадта практика гараһан юм. Тиигэжэ Пурбо Найдановичай ашаар һурагшадай дуунай болон хүгжэмэй зэмсэгүүдэй ансамбль байгуулагдаа. ВИА-да ороһон үхибүүд соёл урлалтай ерээдүйгөө холбоо. Владимир Албатаев «Ородой габьяата артист» гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртөө. Барабан дээрэ наададаг байһан Владимир Ринчинов олон жэлдэ соёлой һалбарида хүдэлөө.

1974-1978 онуудта хатарай кружогой хүтэлбэрилэгшөөр суутай Виктория Владимировна Абгалдаева хүдэлөө. Удаань 1990 он болотор мэдээжэ хатарай багша Татьяна Базаровна Вампилова ударидаа.

Олон жэлэй хугасаада табигдаһан үндэһэн дээрэ 8-дахи хүгжэмэй урлалай һургуули, «Наран» ансамбль байгуулагдаһан юм. Энэмнай ээлжээтэ хөөрэлдөөн болоно бшуу.

Татьяна ИЛЬИНА, һуралсалай гуламтын шаби, хүмүүжүүлэгшэ, багша, захиралай орлогшо,

Борис БАЛДАНОВ