Түхэреэн сагаан Түгнын эгээл баруун захада, Хёлго мүрэнэй зүүн эрьедэ нэмжыһэн Алташа һайхан нютагта бүхы Буряад орон соогоо мэдээжэ Дамбиевтанай ажалша бэрхэ айл бүлэ ажаһуудаг. Газаагаа табан хушуу малаа үсхэбэрилжэ, түрэл арадайнгаа туг дээрэ үргэжэ ябадаг энэ бүлын гал гуламтын эзэн Дадагма Нимаевнатай албанайнгаа хэрэгээр Мухар-Шэбэрэй аймаг ошоходоо уулзааб.
Юртэмсэ дэлхэй гайхамшагта таабаринуудаар дүүрэhэн. Тэдэнэй дунда Азиин шулуун мэлхэйнүүд тусхай hуури эзэлдэг. Монголдо, Хитадта, Солонгосто, Буряад орондо, Алас Дурнада, Тувада гэхэ мэтэ – хаа-хаанагүй асари томо мэлхэйн үни урдын сагай шулуун дүрсэнүүд дайралдадаг. Тэдээн сооhоо эгээл элитэнь гэбэл, XIII зуун жэлэй Чингис хаанай агууехэ империин түб хото байhан Хаара-Хорин хотын үлэгдэлнүүдэй «харуулшад», «Чингис хаанай хара сэрэгшэд» - гурбан шулуун мэлхэйнүүд юм.
Түхэреэн Түнхэнэй Моон нютагта, Саяан уулын хормойдо Аршаанда амархаяа болон үндэр хадын орой дабахаяа ерэһэн зониие халуун сайгаар, амтатай буузааршье аяншалгын «Аян» гэһэн газар угтан абадаг. Энэ хадаа урагшаа һанаатай Саяна Забановагай зохёоһон амаралгын газар болоно.
Жэл бүри шэнэ газар нютагтай ошожо танилсадаг, нангин, хүсэтэй газарнуудые бараалхажа мүргэдэг хүнэй хии морин мундааниинь хододоо дээшээ мандадаг гэжэ хэлэгдэдэг.
Октябриин 6, 7-ой үдэрнүүдтэ Буряадай ниислэлдэ аяншалгада зорюулагдаһан фильмүүдэй уласхоорондын фестиваль үнгэргэгдэхэнь.
Буряадай алдар суута Дугаров Чимитдоржи эмшэ ламын гайхамшагта арганууд тушаа Россиин холын булангуудаар болон хари гүрэнүүдээр ёhото домогууд түүрээгдэдэг.
Загарайда түрэһэн долоон хамба ламанарай – алдар суута санаартанай буддын шажан дэлгэрүүлхэ хэрэгтэ горитойхон хубитаяа оруулһан тухай, мүн Росси гүрэнэй политическэ хүдэлмэриин болон бурхан шажаниие нэбтэрүүлхэ талаар ухаангүй ехэ уласхоорондын ажал ябуулһан элитэ элшэн сайд, олониитын эдэбхитэн байһан Агван Доржиев тушаа түүхэшэн, олон жэлдэ Агын Һүдэнтын дунда һургуулиин захирал байһан (эдэ үдэрнүүдтэ үндэр ойн баяраа тус һургуули үнгэргэнэ), РФ-гэй габьяата багша, түрэл нютагаа ходол үргэжэ байдаг, долоон хамбанарайнгаа дурасхаалые мүнхэлжэ, мүргэлнүүдыень үнгэргэжэ байдаг бэрхэ эмхидхэгшэ Ганжитма Цыреторовна Жалсанова “Долоон хамбын домог” гэһэн ехэ һонин, гүн удхатай, ехэ һайханаар шэмэглэгдэһэн ном соогоо (уридшалан уншагшадтаа энэ ном тухай мэдээсээ бэлэйбди) бэшэһэн байха юм.
Цырендондог Семёнов Мухар-Шэбэрэй аймагай “Знамя Ленина” колхозые 15 жэлэй туршада хүтэлбэрилхэдөө, миллионернүүдэй тоодо оруулжа шадаһан. Габьяа ехэтэй түрүүлэгшын түрэһөөр 110 жэл байгша ондо гүйсэбэ.
Яруунын “Үльдэргэ” ажахые ударидагша Булат Будажанаев урагшаа һанаатай, олондо туһатай омог дорюун хүн юм. Ошоо хараагүй газарынь, таняа мэдээгүй хүниинь үгы. Һаяхана “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанда хальмаг айлшадтаяа хүрэжэ ерээ.
«Жэлэй дүрбэн сагта нооһоор нэхэгдэһэн хубсаһа үмдөөд ябагты», - гэжэ Хурамхаанай аймагай Аргата нютагай “Дулаахан” гэһэн эхэнэрнүүдэй клубай гэшүүд уряална. Экологическа сэбэр хониной нооһоор бүтээгдэһэн хубсаһаар нютагаархидаа, аха дүүнэрээ тэдэ олон жэлэй туршада хангана.
2000 он. Буряадай гүрэнэй университедэй Үндэһэтэнэй гуманитарна институдай (бурфак) 2-дохи курсын оюутад һурахаяа Монгол ябаха гэжэ автобусой дэргэдэ обооролдонобди. Түрэлхиднай манаа үдэшэнэ. Мама папа хоёрни һүнэй үнгэтэй “Москвич” унаагаараа табилуулжа ерэнхэй – тэрээн соогоо мэшээгүүдээр дүүрэн бүүльбэ, гурил, лапша хапшаа гэхэ мэтые хэнхэй – тэрэнээ намдаа үгөөд табиха һанаатай холын замда үдэшэжэ байна.
Зэдын аймагай дэбисхэр дээрэ оршодог Сартуул-Булагай дасанда июниин 21-дэ 3,5 метр үндэртэй Майдари бурханай хүшөө арамнайлагдахань.
1969 оной август һарада Буряад Уласай олон аймагуудһаа ерэжэ, Улаан-Үдын 1-дэхи багшанарай училищида шалгалта баряа һэмди.
8-дахи ангиин һүүлээр ба 10- дахи ангиие дүүргэһэн 30-30 хүнһөө бүридэһэн хоёр группа байгуулагдаха ёһотой байгаа. Шалгалтын һүүлээр нэгэ группа¬да 21 хүн, нүгөөдэдэнь 14 хүн үлөө һэн. Хоёр группые хамтаруулаад, нэгэ группа болгоо бэлэй.
Буряад хэлэнэй болон литературын дээдэ һургуулида нэмэлтэ мэргэжэл абаха һуралсал дүүрэжэ, “Буряад хэлэнэй ба литературын багша” гэһэн үнэмшэлгэнүүдые барюулгын ёһолол июлиин 6-да үнгэрөө. Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай туһаламжаар 10 хүн, тусхай хэлсээгээр 5 хүн һуража гараа. Нэгэ жэлэй туршада нэмэлтэ мэргэжэл абаһан эрхэтэд ехэ һайнаар һураа, һургуулинуудта хэшээлнүүдые олоор үнгэргэжэ, мэргэжэлээ дээшэлүүлээ.
Нюдэнэй хужарлама хангай тайгатай, баруун-урда зүгэй Захааминай аймагай Борто нютагай захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ - Хандама Доржиевна Будаева ажалайнгаа жолоо нэгэшье дахин һуларуулангүй, алдангүй, тоонто тосхонойнгоо түлөө торолдонгүй, аяар 33 жэл соо ажаллана.
Доржо-Ханда ба Намсарай Шагдуровтанай гэр бүлэдэ аяар арбан нэгэн хүүгэд сооһоо эгээл баганиинь боложо, 1972 оной январиин 29-дэ түмэн зоной түрүү болохо басаган түрөө бэлэй. Доржо-Ханда Будаевич тэбэри соогоо багташаха басагандаа саашанхи харгы замыень зүгнэн: «Арад зондоо ходол туһатай, хүндэтэй, ажалаараа суурхан ябаарай», - гэжэ үреэһэн юм.
Совет засаг тогтожо, арадай дайсадые хюдалган гүрэн доторнай хэды хатуугаар ябуулагдаа гээшэб даа. Ажалдаа бэрхэ, урагшаа һанаатай, бэлигтэй зоноо худал үнэнөөр хардажа, түрмын оёорто гү, али хүндэ хара ажалда, үгы гэбэл, ханада табюулдаг байһан. Тэрэ саг Баргажанай тала тойроод гараагүй. Баянголой баруун талада Онёо гэжэ нэрэтэй түргэн урасхалтай, шулуун оёортой гол урдадаг. Онёогой баруун бэедэ 10 гаран ламанар бэеэ нюужа һуудаг байгаа. Тэндэ олон заимканууд байрлаха, теэд булта эбтэйгээр тэдэ ламанараа эдеэ хоолоор хангажа ябаал даа.
“Улаан-Үдэ - Шэтэ” гэһэн федеральна харгы замаар ябахадаа, Түгнын үргэн уужам талаар нэмжыһэн Хошуун-Үзүүр нютаг хүн бүхэн анхарһан байха. Ажалша бэрхэ, омог дорюун, талаан бэлигтэй зоноороо үнинэй суутай энэ һуурин мүнөө үе сагта таарамаар хүгжэнэ. Дунда һургуули, хүүгэдэй сэсэрлиг, амбулатори, соёлой байшан ажаллаһаар. Онсолмоор зүйлынь юуб гэхэдэ, энэ нютагта ажалгүй нэгэшье хүн үгы. Хошуун-Үзүүрһээ холо бэшэхэнэ таба-зургаа модо зайда Харгааһата нютаг оршодог юм. Эдэ һууринууд “Хошуун-Үзүүр” гэһэн хүдөөгэй байгууламжын бүридэлдэ ородог гээшэ.
Июниин 26-да Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшын Захиргаанай Хүтэлбэрилэгшын нэгэдэхи орлогшо Сергей Кириенко гүрэнэй шагналнуудые болон Юрэнхылэгшын Баярай бэшэгүүдые олониитын эдэбхитэдтэ, арадай һунгамалнуудта, сенаторнуудта болон амбан даргануудта барюулаа. Баяр ёһолол Кремлиин Ехэ ордоной Екатерининскэ танхим соо үнгэрөө. Буряад Уласай Толгойлогшо ниигэмэй -экономическа асуудалнуудые ашагтайгаар шиидхэһэнэй түлөө Александр Невскиин орденоор шагнагдаа.
Гэр бүлын, инаг дуранай болон үнэн сэхэ хандасын үдэр Ород гүрэн дотор июлиин 8-да тэмдэглэгдэнэ. Баярта һайндэртэ зорюулагдаһан хэмжээ ябуулганууд хаа-хаанагүй үнгэргэгдөө.
Үшөө харуулха
