Буряад-монгол зурхай декабриин 4-hөө 10 болотор
Ниигэм
4 dec
Буряад – Монголой түүхын бэшэгүүд Чингисхаанай эсэгэ Есүүхэй баатар хэтэ сохижа гал носооhон, Үүлэн хатан тэрэнииень бадарааhан гээд түүрээдэг. Тиимэ бэшэгүүд соо галай соло дуудаhан үгэнүүдэй удаа ямар –нэгэн хүсэл зорилго, hанаhан хэрэг урагшатайгаар бэелүүлхын тушаа гуйлтануудтай байдаг ха.
Манай үбгэ эсэгэнэр илангаяа үндэрөөр номин шулуу сэгнэдэг байһан. Мүн лэ тус шулуун Түбэдэй буддын шажанай ехэ багшанарай, Египедэй фараонуудай, Америкын индейцүүдэй г.м. нангин заншалта шулуун юм.
1998 онһоо манай гүрэндэ “Эхын Үдэр” гэһэн Уласхоорондын һайндэр тэмдэглэгдэжэ эхилһэн. Дэлхэйн бүхы арадуудай ёһо заншалда Эхэ – нангин һүлдэтэй, эгээл һайхан үгэ. Эхэ – хамагай эхин, наранай – элшэ, хүн бүхэнэй заяанай одото сахюусан.
I Пётр хаанай үедэ, 1701 ондо, мүнөөнэй Үбэр Байгалай хизаарай Нэршүү хотын дэргэдэ Росси дотор түрүүшын сагаан мүнгэнэй нөөсэ булашанууд олдожо, тэндэ эрдэнитэ түмэр үйлэдбэрилгын завод баригдаһан түүхэтэй.
1998 онһоо манай гүрэндэ “Эхын үдэр” гэһэн уласхоорондын һайндэр тэмдэглэгдэжэ эхилһэн. Дэлхэйн бүхы арадуудай ёһо заншалда Эхэ – нангин һүлдэтэй, эгээл һайхан үгэ. Эхэ – хамагай эхин, наранай элшэ, хүн бүхэнэй заяанай одото сахюусан.
Шагай наадаар мүрысөөн Түнхэнэй аймагта үнгэрһэн долоон хоногой эсэстэ болоһон байна. Энэ үйлэ хэрэгтэ хабаадахаяа 10 гаран һуралсалай гуламтын 70 гаран үхибүүд Зүүн- Мүрэнэй дунда һургуули хүрэжэ ерээ. Тус хэмжээ ябуулга шагай нааданай Түнхэнэй аймагай дэбисхэр дээрэ хүгжэжэ байһые харуулна.
Хоридохи зуун жэлэй түүхэдэ эгээл шуһата дай үүсхэжэ, Эхэ орондомнай добтолон ороһон хархис фашистнуудые бута сохилсоһон, улаан шуһаа урдахуулан, хара шуһаа хаюулан ябажа, үрөөһэн гаргүй үлэбэшье, Саяан үндэр уулынгаа хормойдо түбхинэнхэй үлгы тоонто Түнхэнөө бусажа ерэһэн Пётр Степанович Дёмин дүлэтэ тэрэ сагһаа хойшо тэбхэр наян жэлэй үнгэрхэдэ, дариин үнэр дахин үзэгдэхэ, тэрэ дайнда сүлөөлһэн газартань – Донецкын дайдада дайсад дахяад бии боложо, зэмэгүй зониие хюдажа захалха гээд ой ухаандаашье оруулаагүй.
ЛОПСОН ГЕРГЕНОВЭЙ ТҮРЭҺӨӨР 50 ЖЭЛДЭ
Түнхэнэй аймагай Охор-Шэбэрэй hургуулиин газаа шэнэхэн саhан дээгүүр хүхилдэн наадан үхибүүдэй таража байхые хараад, гансатал ухаандамни Лопсон Гергеновэй уянгата мүрнүүд hанагдаа:
«Саhанай ороходо, hургуулиин газаа Садатараа басагадые саhаар шэдэхэдээ, Бүришье ехээр онохоо hанадаг hэм, Басагадай дундаhаа шамайе шэлэн…»
«Эреэхэн» гэhэн оперын шэнэ зүжэг Г. Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Оперо болон баледэй театр эдэ үдэрнүүдтэ, ноябриин 21-дэ болон 22-то, дэлгээн харуулна. Базар Барадинай «Ехэ удаган абжаа» гэhэн зохёолоор найруулагдаhан энэ зүжэг Буряад Уласай 100 жэлэй ойдо зорюулагдана.
Үргэн Түгнын Батанайдаа
Олон-Шэбэр тоонтодомнай
Үнгын сэсэг һалбаржа,
Ая гангаар анхилжа,
Аянай шубууд жэргэнэ...
Иигэжэ нютагаймнай шүлэгшэн, Хүсөөтэдэ олон жэлдэ парторгоор хүдэлһэн хүндэтэ хүнүүдэймнай нэгэн Цырен-Дондок Батуевич Жамсаранов бэшэнэ. Иимэл һайхан нютагта 1953 оной майн 10-да, байгаалиин бадаржа байһан хабарай сагта, манай үетэн басаган Нина Гомбожаповна Эрдынеева алтан дэлхэйдэ түрэһэн. Ажалай ба дайнай ветеран Гомбожап Эрдынеевич Эрдынеев Дашима Дондоковна Дашибылова хоёрой гэр бүлэдэ 3-дахи үри боложо, Олон-Шэбэртэдэ (мүнөө тэндэ Сагаан-Нуур тосхон оршоно) мүндэлһэн.
Байгша һарын 7-8-да Улаан-Үдэ хотодо Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй зууршалгаар Засагай газарай талаһаа грант шүүгдэжэ, Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай, Улас түрын «Бэлиг» түбэй, Буряадай Үндэһэтэнэй улас түрын 1-дэхи лицей-интернадай габшагай оролдолгоор анха түрүүшынхиеэ «Арадай багша» гэһэн мүрысөөн үнгэргэгдэбэ.
«Эрдэм бэлигтэй болоходоо,
Эльгэ нимгэнээр хүндэ ханда»
Ринчин Номтоев-
уран зохёолшо, эрдэмтэ лама, оршуулагша.
Уужам Буряад ороноймнай олон нютагуудай нэгэниинь болохо - түхэреэн сагаан Түгнэ талын Нарhата нютагта түрэhэн Баясхалан амбай тухай хүн зондо хөөрэхэ хүсэл байна. Баясхалан Цыбикович Бальжинимаев үнэр баян Бальжинимаев Цыбик Дугарович Ошорова Галина Лопсоновна хоёрой бүлэдэ наймадахи үри боложо түрэhэн. Угаа үргэлжэлүүлхэ хүбүүн үри түрөө. Баясхалан Цыбиковичнай юhэн эгэшэ дүүнэртэй.
Үнгэрһэн зунай август һарын 16-ай үдэр манай олониитын соёлой бүлгэм байгуулагдаһаар 10 жэл болобо. Эды шэнээн хугасаада Бэшүүрэй аймагай Шэбэртэ нютагта «Ая гангын орон» гэжэ нэрлэгдэһэн ТОС-ой ба нютагаархидай, Дондог Улзытуевай түрэл садангуудай хүсэ шадалаар музей-бууса ажалаа ябуулан байна. Буряад-Монгол талын шэмэг болохо аятай хангалтайхан ая ганга сэсэгэй нэрэ эмхи байгуулгадаа шэбэртээрхин шэлэн абаһан юм.
Һургуулияа дүүргээд, ажабайдалай харгыда холо саашаа ошохо бүреэ эдир залуу наһанда нүлөөлһэн зоной, илангаяа багшанарай шэг шарай, абари зан, хэлэһэн үгэнүүд, харуулһан жэшээнь шэнээр сэгнэгдэдэг юм. Борожоһон, хүдэржэһэн наһанай эрмэгһээ шэртэхэдэ, тад ондоогоор харагдадаг байна даа. Мүнөө сониной уншагшадтай минии түрэл Мужыхын дунда һургуули ямархуугаар ухаан бодолдомни үлөө гээшэб гэжэ хубаалдаһуу…
Түрэл хэлэнэймнай габшагай һарын баярай үдэшэдэ жэлэй туршада хэһэн ажалай дүн согсологдодог. Аялгата һайхан буряад хэлэнэйнгээ хүгжэн һалбарха хэрэгтэ горитой хубитаяа оруулһан зоноо урмашуулдаг, Буряад Уласай Толгойлогшын зарлаһан «Үндэһэн хэлэнэй үлзы хэшэг» мүрысөөндэ шалгарһан эрхимүүдээ шагнадаг һайхан заншалтай. Хурамхаанай аймагай Арзгун нютагай, Н. Дамдиновай нэрэмжэтэ Гааргын дунда һургуулиин 11-дэхи ангиин һурагша Дулгар Матанова тус мүрысөөнэй «Эрхим һурагша» гэһэн шэглэлээр хабаадахадаа, шангай 3-дахи һуурида гаража шадаһан байна.
Замбал Владимирович Санжиев, регионой Политическэ зүблэлэй президиумэй гэшүүн, «Нэгэдэһэн Россиин Залуу гварди» гэһэн Бүхэроссиин ниитын эмхиин Буряадай региональна таһагай хүтэлбэрилэгшэ, Буряад Уласай Арадай Хуралай Залуушуулай дээдын зургаанай таһагай гэшүүн, мүнөө үе сагай эрхим түрүү залуушуулай нэгэн, үргэн ехэ, эдэбхитэй ажал хүдэлмэринүүдээрээ омогорхуулдаг.
Үшөө харуулха
