Буряадай суута уран зурааша Зандан Дугаровай халуун амин таһарба
Буряад Уласай габьяата уран зурааша Зандан Дугаров сагhаа урид наһа бараба. Буряадай соёл урлалай, мүн тиихэдэ буряад арадай хубида асари ехэ хохидол ушарба.
Ниигэм
3 oct
Буряад Уласай габьяата уран зурааша Зандан Дугаров сагhаа урид наһа бараба. Буряадай соёл урлалай, мүн тиихэдэ буряад арадай хубида асари ехэ хохидол ушарба.
(Санкт-Петербург хотын Хуушан Деревниин анханай ажаһуугшадай нэгэн В.А. Ивановой хөөрөөн. А.И. Андреевэй «Храм Будды в Северной столице» гэһэн номһоо).
Буряад Уластамнай хэблэгдэжэ байдаг уран зохёолой болон ниитэ улас түрын удхатай «Байгал» сэдхүүл уран зохёолшодой шэнэ бүтээлнүүдые, шажан мүргэл, бэлиг урлаг, ойн баярнуудай литэ гэхэ мэтэ элдэб удхатай һонин толилолгонуудые 76-дахи жэлээ хэблэжэ, буряад арад зондоо дамжуулжа байна. Монголой уран зохёолшодой ирагуу найраг, уран зохёол һонирхон уншадагбди. «Байгал» сэдхүүлэй 2019 оной 4-дэхи, 6-дахи дугаарнуудта Монгол Уласай иргээн хүндэтэ Гэндэнгийн Долгорсүрэнтэй, мүн Иван Батуевтай «Байгал» сэдхүүлэй эрхилэгшэ Галина Хандуевна ДАШЕЕВА-БАЗАРЖАПОВАГАЙ хэһэн асуудал- харюугай хөөрэлдөөн толилогдоо бэлэй. Долгорсүрэнэй наһанай нүхэр, хүхэ нохой обогтой Журнайн Нүрзэд гэдэг хүнэй 6 наһатай байхадань, 1962 он багта маарамба лама Дэгжин Гэнгээ абгань «Алтан Дээдэ Үнэнэй аялгуу» гэжэ ном сээжэлдүүлһэн байгаа. Аманһаа аманда дамжан, 780 гаран жэлдэ хадагалагдажа байһан, өөрын обогтон соо үеһөө үедэ сээжэлдээд дамжа дамжаһаар мүнөө саг хүрэтэр ерэһэн ном болоно.
Бүхы юртэмсэ – абяан, харагдахагүй долгинуудай сууряан… Талын сэсэгүүд, тайгын нарhад, шулуунууд, уhан далай, хүнэй зол жаргал, зоболон гашуудал – булта өөр өөрын тусхай долгиной сохидолтой. Абяанай холисолдоон – газар түбиин дуун. Тэдээн сооhоо Түбэдэй нангин дууша аяганууд эгээл ехэ нюуса таабаритай.
Монгол, буряад, хальмаг, тува, яхад, хакас, япон, солонгос яhанай ба Хойто Америкын индейцүүдэй хүүгэд «монголой хүхэ толботой» түрэн мүндэлдэг. Мүн хааяа Европын зондо (Болгарида яhала олон - 0,6%) тиимэ толботой хүүгэд түрэжэ, ехээр hүрдөөн сошоодог. Тэндэхи зон «монголой толботой» түрэhэн үхибүүе арhанай аймшагтай үбшэнтэй хүүгэд гараба гэжэ тоолоно ха юм.
Түрэһэн, гараһан нютагтаа туһатай ябаарай гэһэн үгэнүүд энэ залуу хүбүүндэ, Батуев Жаргал Сультимовичта, тон таарамжатай байна. Энэ хүн тухай иимэ үгэнүүд дэмы хэлэгдээгүй. Бидэ нарайhаань, түрүүшын алхамhаань, түрүүшын үзэг бэшэгтэ орохоhоонь, айлайхи болохоhоонь мэдэхэбди. Анханhаа hүбэлгэн, оршон байгаалитай холбоотой, үзэсхэлэн hайханиие хаража, сэгнэжэ шадаха хүн.
«В буддийской тишине лежит мощеный дворик, и снится кирпичам заоблачный Тибет». Иигэжэ Санкт-Петербургын дасан тухай ирагуу найрагша С.В. Петров бэшэһэн байдаг. Эдэ мүрнүүдыень шада-яда оршуулжа, уншагшадайнгаа һонорто хүргөөшье һаа гэхэдэ, ородоороо байһаниинь улам уншастай, шэмэ шүүһэтэй шэнгеэр һанагдаа. Юрэдөө, Орос гүрэнэй баруун хэсэгтэ дэлхэйн бүмбэрсэгэй зүүн талаар ажаһуудаг арад түмэнүүдэй соёлой гэршэ боложо баригдаһан Санкт- Петербургын дасанай түүхэ онсо һонин. Тэрээгүүр нэгэтэ бэшэ ябаһан, гайхамшаг һүртэйень бэе дээрээ мэдэрһэн, түүхыеньшье шудалаад үзэһэн хадаа һонирхолтой гэжэ бодоһон зарим баримтануудые толилхо гэжэ шиидэгдэһэн байна. Дасанай түүхэ гүнзэгыгөөр шэнжэлһэн үсөөн тэды эрдэмтэдэй нэгэн Александр Иванович Андреевтэй уулзажа сурбалжалха үедэмни намда «Храм Будды в Северной столице» гэжэ номоо бэлэглэһэн юм. Тэрээн доторнь дасанай оршоһон Хуушан Деревниин анханай ажаһуугшадай нэгэн В.А. Ивановой дурсалганууд түрүүшынхиеэ хэблэгдэһэниинь һонирхол татана. Тэндэһээнь хэһэг хэһэгээр оршуулжа, «Буряад үнэнэйнгөө» уншагшадай анхаралда дурадхая.
Сэлгеэхэн Буряадтаа суурханхай сэнгүүхэн Сэлэнгын сэбэрхэн басагад Зинаида Доржиевна Рыбдылова (Данзанова), Ханда Цыретаровна Дамбаева гэгшэд үндэһэн Буряадай шэмэг болохо манай Хори нютагта багшаар ажаллаһан түүхэтэй юм.
Эдэ үгэнүүдээр Буряадай мэдээжэ уран зохёолшон Даша Дамбаев «Захяа» гэһэн шүлэгөө эхилһэн байна. Оройдоол 37 наһатай байгаад, наһа барахадань, нэрыень мүнхэлхэ талаар эгэшэнь Ханда Цыретаровна тон ехэ ажал ябуулаа. Мүнөө сагта эжынгээ эхилһэн энэ буянта хэрэгые басаганиинь Людмила Александровна Банзаракцаева саашань үргэлжэлүүлнэ.
Сентябриин 29-дэ Түнхэнэй аймагта арадай соёлой түсэл бэелүүлгэдэ хабаатай түхэреэн шэрээ эмхидхэгдэхэнь. Мүнөө жэлдэ «Бурхан Баабайн үршөөлөөр» гэһэн түсэл Буряад Уласай Толгойлогшын ба Буряад Уласай Засагай газарай Захиргаанай үндэһэ яһатанууд хоорондын харилсаанай ба эрхэтэдэй үүсхэл хүгжөөлгын хорооной тусхай грантда хүртэһэн байна.
Борьёогой талада оршоһон Сагаан нуурта аянай шубууд дулаан ороноо бусахаяа бэлдэжэ байна. Холын харгыда гарахынгаа урда шубуун шонхорнууд тэнхээ тамираа һайжаруулдаг. Олон тоото шубуудай нуурта буужа ерэхые олон зон аалиханаар адаглаха аргатай. Зэдын аймагай захиргаан шубуудай хойноһоо адаглан хараха кабинкануудые тодхоо. Мүнөө тэндэнь һургуулиин үхибүүд олоор ерэдэг болонги.
Улаан-Үдэ хотын гудамжануудаар багтаамжатай томо ниитын шэнэ унаанууд олоор харагдадаг болоһониинь һайшаалтай. Теэд тэрэ унаанууд соо хүн зон миин ябахагүйн тула «СайнУУ» гэhэн түсэл бэелүүлэгдэнэ. Шэнэ автобусууд соо аудиогид байгуулагдана, hургуулиин байшангууд уран зурагуудаар шэмэглэгдэнэ - энэнь ниитэ-соёлой түсэлдэ ороhон шухала шэглэл болоно гээшэ.
Буряад Уласта 2018 онһоо хойшо жэл бүри, сентябриин 24-дэ, Россиин Герой Алдар Цыденжаповта зорюулагдаһан дурасхаалай хэмжээ ябуулга эмхидхэгдэдэг. Нютагаймнай эдир хүбүүнэй баатаршалга гаргаһаар 13 жэл үнгэрбэ.
Буряад Уласай, Эрхүү можын ба Үбэр Байгалай хизаарай һурагшадые буряад хэлэнэй оршондо нэбтэрүүлхэ талаар мэргэжэлэй шэглэлтэй халаан эмхидхэгдэбэ.
Алтан намарай түрүүшын һарын 25-да Улаан-Үдэ хотын түб газарта бодхоогдоһон Гэсэрэй хүшөөгэй дэргэдэ Буряадай олониитэ сугларбад. «Абай Гэсэр» үльгэртэ зорюулагдаһан хэмжээ ябуулгада арадай аман зохёолой бүлгэмүүд, олониитын ажал ябуулагшад болон сэхээтэд олоороо хүрэжэ ерээ. Арадай дуунай хүгжэм доро Абай Гэсэрэй туг намилзажа, энэ хэмжээ ябуулга эхилһэн байна.
Һүүлэй үедэ Буряад Уласые доhолгоhон хаш шулуунтай (нефридтэй) холбоотой ушар урдын түүхын үргэлжэлэл болобо.
Гомбожаб Цыбикович ЦЫБИКОВ - дэлхэй дүүрэн мэдээжэ эрдэмтэн, аяншалагша, зүүн зүг шэнжэлэгшэ. XX зуун жэлэй эхиндэ тэрэнэй Түбэдөөр аяншалха үедөө нюусаар буулгаһан фото-зурагуудынь дэлхэй дүүрэн суурхаһан. Һаяхана Буряадай Эрдэмэй түбтэ Гомбожаб Цыбиковтэ зорюулагдаһан эрдэм-шэнжэлэлгын хуралдаан арбадахияа үнгэрбэ. Энэ удаа тэрэ эрдэмтэнэй түрэһөөр 150 жэлэй ойдо зорюулагдаа.
Үшөө харуулха
