Буряад-монгол зурхай ноябриин 6-haa 12 болотор
Ниигэм
6 nov
Түрэлхи буряад хэлэмнай шахардуу байдалда оронхой гэжэ hүүлэй жэлнүүдтэ элдэб ендэр дээрэhээ оло дахин хэлэгдэжэл байдаг. Зүгөөр түрэлхи хэлэеэ мэдэхэгүй зоной тоо, илангаяа үхибүүдэй тоо эрид доошолоо. Тиимэhээ Буряад Уласта буряад хэлэнэй габшагай һара тон ехэ удха шанартай үйлэ хэрэг болонхой.
Багшын ажал хүшэрхэншье һаа, хүндэтэй. Хүн бүхэн багша болоод орхихогүй. Эдирхэн хүүгэдые һургахын түлөө хүн гээшэ саанаһаа табисууртай байха ёһотой бшуу. Илангаяа мүнөө сагта залуушуул ехэ һургуулида багшын мэргэжэл шудалжа гараашье һаа, хүдэлхэеэ яаранагүй.
Буряад яһанай яһала олон зон Монгол орондо ажаһуудаг гэжэ мэдээжэ. Тэндэ һүүлшын удаа 2010 ондо хүн зоной тоо бүридхэл хэгдэһэнэйнь ёһоор, 45 087 буряад хүн амидаржа байгаа. Энэнь Монголой ниитэ ажаһуугшадай оройдоол 1,5% бүридүүлнэ. Теэд аяар холын 1923 оной байдалаар 11 353 буряадууд албан ёһоор Монгол ороной харьяатан болохо хүсэл гаргаһан байгаа гэжэ эрдэмтэн Аюушын Оюунтунгалаг ”Монгол Улсын буриадууд” (Улаан- Баатар, 2008 он) гэһэн ном соогоо бэшэнэ. Тиигэжэ эдэ тоонуудые үрэжүүлжэ-хубаажа үзэхэдэ, 90-ээд жэл соо Монголой буряадуудай тоо дүрбэ дахин дээшэлээ гэһэн дүн гаража ерэбэ. Теэд хэды үсөөншье һаа, буряадууднай амидаралай алишье һалбарида амжалта гарган ажалладаг юм. Түрэ засагта алба хэхэдээшье, олзын хэрэг эрхилхэдээшье, хүдөө ажахыда хүдэлхэдөөшье, ажалша бүхэриг абаритай, залан шууд зантай гэжэ суурхадаг. Эгээл иимэ нэгэ буряад үбгэн тухай зураглал «Буряад үнэн» сониноймнай хаягаар ерэбэ. 100 наһанайнгаа богоһо дээрэ зогсоһон Жүгдэрэй Дугарсүрэн абынгаа намтар басаганиинь бэшэжэ эльгээгээ. Тэрээнииень уншагшадайнгаа һонорто хүргэхэ зуураа, алибаа арадай юрэнхы түүхые хүнүүдэй намтараар дамжан бүридхэхэ арга байдаг гэжэ һануулая. Гурбан гүрэндэ түбхинэһэн буряадуудаймнай түүхэдэ сагаан толбонууд үсөөн бэшэ. Тиимэһээ үндэр наһатайшуулайнгаа намтар түүхэ шудалха, дурсалгануудыень хадуужа абаха, мүн тэдэнииень улам саашань дамжуулан хөөрэхэ гээшэ шухала гэжэ тэмдэглэлтэй.
Сэлэнгын аймагай байгуулагдаhаар 100 жэлэй ойн баярай хэмжээн соо Цайдам нютагай гэгээн түрэлтэ X-дугаар хамба лама Дампил Гомбоевто зорюулhан хүнгэн атлетикээр урилдаан байгша оной октябриин 21-дэ эмхидхэгдэнэ.
Уран хэлэн - нагасаhaa,
Уран гар - эсэгэhээ,
Ухаан бодол - гэртэхинhээ,
Урма баяр - хүүгэдhээ,
Ута наhaн - буянhaa,
Ажабайдал – нүхэрhөө
гэһэн арадаймнай сэсэн мэргэн үгэнүүд тон зүб. Он жэлнүүдэй ошохо бүри аба эжын һургаал заабаринууд улам һайнаар ойлгогдодог, сэгнэгдэдэг.
Ород гүрэн дотор 2023 он Багшын болон залан хүтэлэгшын жэл гээд тогтоогдонхой. Олон олон жэлдэ мэргэжэлээрээ хүдэлжэ, багшын нэрые үндэрөөр абаад ябаһан, үеһөө үедэ дамжуулһан хүнүүдтэ мүнөө гол анхарал хандуулагдана. Тиигэжэ Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман багшанарай династинуудта зорюулагдаһан үзэсхэлэн бэлдээ. Түрүүшын харалга заншалта августын конференциин үедэ харуулагдаа бэлэй.
Минии һураһан, дүүргэһэн, хүдэлһэн Шэбэртын дунда һургуулиин түүхэ тон баян юм. Мүнөө үедэ 100 жэлэй хугасаада алдар солоёо буураагүй, Буряад Улас, аймаг, мүн Росси гүрэн соогоо эрхим һургуулинуудай тоодо ороһон юм. Үхибүүдэй болбосоролой, тамирай, соёлой, урлалай болон бусад шэглэлнүүдээр урагшаа дабшажа, үндэр амжалтануудые туйладаг.
Үльгэр домогоороо, түүхээрээ болон ажалша малша арад зоноороо баян хонгор hайхан Хориин аймагай эрхим басагадай нэгэн Нина Тожиловна Дашиева болоно. Нина Тожиловнада түрэһэн тоонто нютагынь, эхэ эсэгэнь дүрбэн тэгшэ, дүүрэн түгэс талаан бэлиг, эршэ хүсэ, эрмэлзэл үгэһэн байна.
Ами наһаяа хайрлангүй, эгээл һүүлшынгээ үдэр болотор Эхэ орондоо алба хааһан Жаргал Гомбоевой гэр бүлэдэнь Ород Уласай Геройн «Алтан Одон» барюулагдаба. Капитан Жаргал Гомбоев сэрэгэй тусхай хэмжээ ябуулгада мотострелково взводой ахалагша байһан юм.
Үнгэрэгшэ долооной эсэстэ түби дэлхэйн захада, агууехэ гүрэнэймнай аяар зүүн хилэ дээрэ оршодог Камчаткын хахад аралда буряад хэлэ үзэхэ амаралтын һургуули хизаарай номой санда нээгдэбэ. Тыва Уласайхидтай хамтараад, тэндэ түбхинэһэн нютагаархиднай Буряад Уласайнгаа байгуулагдаһаар 100 жэлэй ойн баярта зорюулжа, Сурхарбаан эмхидхээ.
Улаан-Үдэ хотодо Э.Р. Раднаевай нэрэмжэтэ Эмнэлгын колледжын шэнэ байшан нээгдэбэ. Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов ерээдүйн элүүрые хамгаалагшадые амаршалба.
Иимэ гаршагтай фестиваль октябриин 13-да Улаан-Үдэ хотын ФСК соо үнгэргэгдэхэнь. Буряад Уласай 100 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан энэ фестивалиие Буряадай Толгойлогшо, Засагай газар болон «Байкал Экспо» компани дэмжэнэ.
«Баргажан буряадуудай түүхын зураглалнууд» (Очерки истории Баргузинских бурят) гэжэ нэрэтэй шэнэ ном энэ зундаа хэблэлһээ гаража, «нара хараба». Баргажан буряадай баян түүхэ, һуудал байдал бодото дээрэнь харуулһан бүтээл болоно. Хэнэйшье мэдэһээр, мүнөө сагта Баргажан голдо ажаһуугаа буряадуудай элинсэгүүд Байгал далайн хойто захада Зүлхэ (Лена) мүрэн шадар ажаһуудаг байгаа. Түүхэтэ үйлэ хэрэгһээ боложо, элинсэг хулинсагуудайнгаа бууса орхижо, шэнэ нютаг бэдэржэ гараха баатай болоһон бүлэг зон түрүүн Худариин дайда хүрөөд саашалхадаа, Баргажан голдо нютагжаһан байна. Эгээл энэ сагһаа эхилээд, ХХ зуун жэлэй эхин болотор үнгэрһэн үйлэ энэ ном дотор хэлэгдэнэ. Аяар 20 гаран жэлэй туршада шэнжэлэлгэ хэжэ суглуулһан, зураглажа бэшэһэнээ Валерий Бальжинович Будаев одоошье нэгэдхэжэ, үргэн уншагшадтаа бэлэглэбэ ха юм. Асари ехэ ажал хэжэ, арад зондоо аша туһатай бүтээл хэһэн Валерий Бальжинович Будаевтай уулзажа хөөрэлдэһэн байнабди.
«Булагаа шэргээhэн нютаг – нютаг бэшэ, угаа алдаhан хүн – хүн бэшэ» гэhэн арадай сэсэн үгэнүүд гүнзэгы удхатай. Түрэл хэлэеэ мартаhан, үндэhэн заншалнуудаа сахидаггүй, «газарай габаhаа гараhан» мэтээр байдаг хүнүүд ута наhа наhалдаггүй, үри hадаhаниинь өөдэлдэггүй гэжэ элинсэгүүдэймнай hургаалнууд соо хэлэгдэдэг.
Yльгэр домогто Агууехэ Талын үнгэрhэн сагай таабаринуудай нэгэн – арадай эмнэлгын нюусанууд. Хониной зүрхэн могойн хоро татажа гаргадаг, хүхэбтэр боро зүhэтэй хониной хоргооhон халзан толгойдо үhэ ургуулдаг, халуун шулуунай жэн «хүйтэнэй» үбшэнгүүдые үлдэдэг г.м. урдын гайхамшагта арганууд олон зуунуудай туршада урагшатайгаар хэрэглэгдэжэ ябаhан түүхэтэй.
Үшөө харуулха
